Za Bošnjake princip je isti “Uoči izbora”

“Novopazarski glasnik”, prosrpski list koji je počeo da se štampa 6. februara 1924. godine u Novom Pazaru, dva dana prije održavanja parlamentarnih izbora, godinu kasnije, u Kraljevini SHS-a, prenoseći im poruku tadašnjih radikala iz Beograda, navodno obraćanjem tada jednog muslimana (Bošnjaka), da ne treba da glasaju svoj “Džemijet” Ferhata Drage već srpsku “Narodnu radikalnu stranku”, još tada je (us)postavio odnos i princip prema političkom organiziranju Bošnjaka, muslimana općenito. Politički rad Džemijeta, stranke bez koje prethodno nije mogla da se osnuje vlada u Beogradu, je označen kao “šurovanje sa zlikovcima i neradnicima”, a glasanje za radikalnu stranku “davanje povjerenja onim ljudima koji srpski narod vode decenijama godina i sa uspjehom sprovode program Narodne Samouprave”. Novopazarski glasnik je, kako je stajalo u zaglavlju, izlazio tada “za sad po potrebi”.

Piše: Medin Halilović

Tekst, stilistika i politički maniri koji su tada upotrebljeni i koji vrijeđaju elementarnu inteligenciju i dostojanstvo, čovjekovo pravo da slobodno misli i bira svog zastupnika nimalo se ne razlikuju od ovih današnjih.

Pod naslovom “Uoči izbora”, navodno riječ jednog muslimana s inicijalom H., u toj poruci iz Beograda Bošnjacima je prije 97 godina na isti način kao i danas nedvosmisleno rečeno i zaprijećeno sa “promislimo dobro”.

Dva dana prije tih izbora preko tih novina im je spočitano: “Mi se moramo politički opredjeljivati sa strankama koje postoje i proći sa oprobanim političarima kojima se i povjerava upravljanje narodom. Moramo prihvatiti i jednake dužnosti kao što imamo prava. Nema više onih starih turskih vremena ni tamo u današnjoj Turskoj. I tamo se sistematski sprovode reforme u duhu evropske demokratije”.

U zaključku tog pisanija Bošnjacima se doslovce određuje koga da glasaju “sad uoči ovih izbora, da se zapitamo, za koga, gdje da glasamo?”.

“Promislimo dobro. Ovi su izbori od većeg značaja i moramo trezvenije odlučivati; treba uvidjeti i posljedice našega rada u ovakvim prilikama. Nikad nam se neće oprostit ako bi još i sada u ovim izborima pogriješili. Pođimo jednom pravim putem i dajmo povjerenje onim ljudima koji srpski narod vode decenijama godina i sa uspjehom sprovode program Narodne Samouprave, a to je za sada jedino Narodna radikalna stranka-najjača politička cjelina. Manimo se više laži i obmana. Dižimo jednom ruke od Beg Drage i njegovih ortaka džemijetlija koji šuruju sa zlikovcima neradnicima, te našim mirnim seljacima po ovim gudurama i šumama ne daju mira i spokojstva na svom rođenom ognjištu”, izričito se muslimanima određuje da ne glasaju muslimansku već srpsku stranku.

S maksimalnom dozom cinizma, valjda u tom periodu nastalom propagandnom retorikom i patetikom, brižljivo čuvanom do današnjih dana.

Ove poruke iz Beograda dokumentovane u “Novopazarskom glasniku” prije skoro jednog vijeka, sa potpisom “muslimanskog H”., i podsjećanje o bježanju za Tursku onih koji nisu po mjeri tog istog Beograda sa sve zaklinjanjem u “Din”, zvuče i odzvanjaju i danas, nažalost i među Bošnjacima.

“Oni nas hoće da upropaste i istrijebe, a niko drugi. Oni će, Dina mi, kad bude stani-pani pobjeći puni lira i drugoga zlata, a nas će ovako zavedene, ostaviti da ispaštamo njihove grehote i da se dugo kajemo…Osvjestimo se, braćo muslimani, nije docno”, pisalo je tada.

– Zvuči poznato: Otcijepljeno krilo Džemijeta podržavalo vladu u Beogradu

“Džemijet” (tur. Cemiyet – društvo, alb. Xhemijeti, potpuni turski naziv: İslam Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti – Islamsko udruženje za odbranu pravde ili Društvo za očuvanje muslimanskih prava) bila je regionalna politička partija u Kraljevini SHS osnovana 1919. godine sa sjedištem u Skoplju. Iste godine, u Sarajevu 16. februara osnovana je Jugoslavenska muslimanska organizacija (JMO), stranka jugoslavenskih muslimana u Kraljevini SHS i Jugoslaviji, čiji je lider bio Mehmed Spaho.

Osnivač i predsjednik političke partije “Džemijet”, koja je okupljala najveći broj bošnjačkog stanovništva na ovim prostorima u tom periodu, poslanik u parlamentima Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Ferhad-beg Draga, bio je najutjecajniji bošnjački političar u Sandžaku u prvim decenijama 20. stoljeća. Rođen je 1873. godine u selu Draga (u općini Tutin), kao treći po redu sin uglednog Alije iz poznate bošnjačke porodice Pepić.

Politika “Džemijeta” po pitanju obrazovanja, izražena već od početka rada stranke, formulirana je i u zvaničnom stranačkom glasilu Hak, koji u svom serijalu Današnje potrebe iz 1920. godine donosi tekst u kojem se konstantira da, “ako država priznaje jedan narod, onda mora priznati i njegovu tradiciju i jezik, jer kao što nema vlasti bez naroda, tako ne može biti ni vlasti nad narodom koji nema svoj jezik”. Na fotografiji list “Hak” i Ferhat beg Draga Pepić. (STAV)

“S ciljem osiguranja izborne pobjede, na izborima 8. februara 1925. godine radikalne vlasti, neposredno, prije i na sam dan izbora, sprovode u Novom Pazaru i okolnim mjestima neviđene akcije zastrašivanja i otvorenog terora nad lokalnim bošnjačkim i ostalim nesrpskim stanovništvom, što će im kao rezultat i donijeti pobjedu na ovim izborima. Ferhad-beg Draga na ovim izborima, ipak, ostvaruje pobjedu u Zvečanskom okrugu i osvaja poslanički mandat koji mu, međutim, biva oduzet i protivzakonito poništen”, piše u monografiji “Sandžački Bošnjaci”, autora Muhedina Fijuljanina.

Pored prognoziranih 16 mandata Džemijet je ostala bez ijednog poslaničkog mandata, a u tom periodu Kenan Zija je otcijepio jedno krilo Džemijeta i podržavao vladu radikala Nikole Pašića.

U konstituanti 1920—21, gdje Pašićeva vlada nije imala većinu, Džemijet je sa svojim glasovima omogućio prihvat vidovdanskog ustava; 1923 kad je Hrv. seljačka stranka ostala izvan Skupštine, Džemijet i grupa njemačkih nar. zastupnika omogućili su skupštinsku većinu Pašićevoj vladi. U početku 1924 stranka se razdvojila: veći dio ostao je pod vodstvom Ferhada Drage, a manji pod vodstvom Kenana Zije. Prvi je bio u opoziciji prema vladi Pašić-Pribićević, a drugi je odobravao njezinu politiku. Na stranačkoj skupštini u Skoplju prevladala je skupina Ferhada Drage. (Hrvatska enciklopedija)

Na čelu sandžačkog Džemijeta bio je Aćif. ef. Hadžiahmetović iz Novog Pazara, koji je bio sekretar i drugi čovjek stranke.

Obračun sa Džemijetom počeo je krajem 1924. godine. Prvo je Hadžiahmetović, kao narodni poslanik, uhapšen u Kosovskoj Mitrovici 28. decembra, a Ferhat Draga u Skoplju, 31. januara 1925. godine.

Odlukom tadašnjih vlasti, Ferhad-beg Draga je osuđen na 100 godina robije s prinudnim radom, da bi mu kasnije kazna bila ublažena na 25 godina, a potom i ukinuta aktom o pomilovanju kralja Aleksandra Karađorđevića. Uprkos zabrani djelovanja, “Džemijet” je u bošnjačkom narodu i dalje imao veoma značajnu podršku, što se vidi i po izbornim rezultatima na posljednjim parlamentarnim izborima u Kraljevini Jugoslaviji 1938. godine, kada je na izbornoj listi “Jereze 2” jedan od lidera ove stranke u Sandžaku, Aćif-ef. Hadžiahmetović, osvojio poslanički mandat.