Tutin: Mokra Gora, Promuklice, Godovska i Smolućka pećina

Sasvim zasluženo, možda i prioritetno, zavređuje da se nađe u projektu “Dobrodošli u Sandžak”, jer se i dalje malo zna o ljepotama i svim turističkim izazovima i potencijalima.

Opština Tutin kao jedna od opština regije Sandžak, nalazi se na teritoriji jugozapadne Srbije i graniči se sa teritorijama sedam drugih opština: Novim Pazarom, Sjenicom, Zubinim potokom i Istokom iz Srbije, sa Rožajama, Beranama i Bijelim Poljem iz Crne Gore.

Teritorija opštine Tutin prostire se na površini od 741 km2 što je čini, zajedno sa gradom Novim Pazarom, drugom opštinom Sandžačkog okruga, dok je po broju stanovnika (30.054) treća opština istog okruga.

Opština Tutin spada među najviše opštine u Srbiji, sa prosječnom nadmorskom visinom iznad 1.000 m. Ispod 800 m nadmorske visine nalazi se samo 15 km2 teritorije opštine.

Najveća prostranstva, 463 km2, čine tereni Pešterske visoravni i nižih planina (Velike Ninaje, Huma i Jaruta) sa visinama od 1.000 do 1.500 m. Gornja granica naseljenosti je 1.300 m nadmorske visine.

Tereni između 1.500 i 2.000 m nadmorske visine čine 88 km2 (pojas Mokre Gore i Mokre planine). Iznad 2.000 m nadmorske visine nalazi se samo 0,7 km2 u okviru kojih je smešten najviši planinski vrh u opštini, Pogled.

Stalno nenaseljeni tereni nalaze se na visinama iznad 1.300 m, prostirući se na 187 km2.

-Mokra gora- druga najviša planina Centralne Srbije

Mokra Gora je planinski masiv smješten na ogromnom šumskom prostranstvu na području opštine Tutin. Naslanja se na Mojstirsko-Draške planine i sa planinskom površi Ponor čini nerazdvojivi kompleks jedinstven na području Sandžaka i šire.

Sa svojim vrhom Pogled (2.154 m). Mokra Gora je druga planina po visini u Srbiji, odmah iza Midžora na Staroj planini (2.169 m). Nekoliko metara niži od Pogleda je vrh Biljeg (Beleg) (2.142 m), koji se nalazi na samoj granici Srbije, Crne Gore i Kosova. Sa Biljega se pruža širok pogled na Kosovsko-metohijsku ravnicu, Rugovsku klisuru i planinski masiv Prokletija, kao i na bliže planine Žljeb, Rusuliju, Hajlu i ostale strane.

Mojstirsko-draške planine na granici opština Tutin i Istok, poznate su po ogromnom i netaknutom šumskom blagu. Guste šume na ovoj planini ispresjecane su brojnim prostranim pašnjacima koji u zimskom periodu predstavljaju izuzetno pogodne terene za zimske sportove.

Iznad sela Drage i Vrbe, koja se nalaze na samoj planini, uzdižu se masivi Kosov Ravan i Vuksanove Rupe, odnosno vrhovi Orlosjed (1.689 m) i Zogića stanovi (1.947 m).

Posebnu prirodnu ljepotu čitavog područja predstavlja šumoviti planinski masiv iznad Istočnog Mojstira poznat pod nazivom Ponor, a po ljepoti se izdvaja i klisura rijeke Ibar čiji usjeci u dijelu toka od Špiljana do Ribarića prelaze visinu od 200 do 300 metara i samom Ibru daju obilježje bujne planinske rijeke. Naselje Mojstir čine dva sela, Istočni i Zapadni Mojstir, koje dijeli lokalna Mojstirska rijeka.

Planinski sistem Mokra Gora obrastao je stoljetnim šumama bogatim raznim vrstama divljači.

Mojstirske šume sa najvećim brojem divljih tetrijeba u Srbiji. I pored neponovljivih prirodnih pejzaža, netaknutih šuma i jedinstvene ljepote, Mokra Gora je malo poznata i planinarski potpuno zapostavljena planina, što predstavlja poseban izazov za turističke avanturiste i istraživače.

Sportisti, ljubitelji prirode i planinari iz Tutina i Novog Pazara, s prvim snijegom posjetili su Mokru goru i s najvisočijih tačaka Sandžaka zabilježili i podijelili fotografije očaravajućih prirodnih ljepota i pogleda s ove planine.

Na preko 2100 metara n.v. je planinarski dom planinarsko-skijaškog društva “Beleg” iz Tutina.

Vrh Pogled na 2154 metara n.v. na planini Mokrа gorа je najvisočija tačka u ovom dijelu regije Sandžak.

Nаlаzi se u selu Vrba, Opštni Tutin, nа jugu Sandžaka, odnosno jugozаpаdne Srbije, nа sаmoj grаnici Srbije i Kosova, kod tromeđe Srbije, Kosova i Crne Gore.

Mokra gora je poslije Stare planine i vrha Midžor (2169 m n.v.) druga najviša planina Centralne Srbije, odlikuje je netaknuta priroda i veliki broj endemskih vrsta biljaka i životinja, pripada planinskom vencu Prokletija. Karakteristična je i po tome što se na njoj se nalazi razvođe između crnomorskog i jadranskog sliva.

Opština Tutin učestvuje u regionalnom projektu promocije i razvoja turizma planine Mokra gora, koja obuhvata dio jugozapada Srbije, sjevera Kosova i istoka Crne Gore.

–  Neotrkiveni biser na Via Dinarica stazi

U saradnji sa partnerima Opština Tutin – Oficijalna stranica, Regionalna Razvojna Agencija Sandžaka – SEDA, Planinarski klub “Ahmica” Rožaje i Marimangat e Pejes, 2019. godine uspješno je realizovan projekat “Mokra Gora – neotrkiveni biser na Via Dinarica stazi” koji je imao za cilj da uspostavi saradnju u razvoju turizma između opština Rožaje, Tutin, Zubin Potok, Istok i Peć.

Ključni rezultat projekta je markiranje nove trase Via Dinarica staze od mesta Boge u Rugovskoj klisuri, preko Hajle i Ahmiće do Kule, a zatim preko Belega i Pogleda i dužinom cijele Mokre gore do Berima i Zubinog Potoka.

Pored mapiranja nove trase Via Dinarica staze, projektom je  promovisana planina Mokra gora kao jedinstvena turistička destinacija koja pruža nesvakidašnji multi-kulturalni doživljaj zasnovan na sadržajima aktivnog turizma.

Projektom je takođe ostvarena saradnja između predstavnika opština, turističkih agencija, organizacija civilnog društva, sportskih udruženja i razvojnih agencija.

Projekat “Mokra Gora – neotkriveni biser na Via Dinarika stazi” realizuje InTER u okviru Projekta za razvoj i promociju turizma koji finansira Evropska unija a realizuje Regional Cooperation Council – RCC.

– Spomenik prirode “Godovska pećina”

U ataru sela Godovo, u blizini granice s Crnom Gorom, u opštini Tutin nalazi se Godovska pećina u okviru krečnjačke grede Dedovog Brda (985 m). Od Tutina je udaljena oko 8 kilometara. Pećina predstavlja horizontalni, podzemni oblik kraškog reljefa sa dva ulaza. Jedan ima funkciju povremenog ponora, a drugi vrelskog te ima dvostruku hidrogeološku funkciju.

Prvi ulaz prima vodu potoka Piskavci samo u vlažnom dijelu godine, dok drugi ima funkciju karstnog izvora, i to stalnog. U pećinskom kanalu, u lijevom zidu nalaze se dva podzemna izvora. Oni rade i u sušnom dijelu godine te upravo oni hrane tok te zato drugi ulaz ima funkciju stalnog izvora. Ukupna dužina kanala je 322 metra. Zaštićena je zakonom kao Spomenik prirode geomorfološkog karaktera – Značajno prirodno dobro površine 5.27,27 ha.

Prvi put je zaštićena odlukom Skupštine opštine Tutin 1980. godine pod imenom „Prerast na potoku Piskavci, na mestu zvanom „Pećine“ iznad sela Godova“.

Odlukom Skupštine opštine Tutin 2007. godine zaštićena je kao “Godovska pećina”-spomenik prirode.

Do nje se stiže starim putem Tutin-Rožaje gdje se na drugom kilometru odvaja put za selo. Kada se prođe kroz selo, sa desne strane oštre krivine nalazi se prvi ulaz u pećinu. Drugi ulaz vodi istim putem koji se uspinje i zaobilazi brdo te se sa desne strane uočava krečnjački odsek u kome je ulaz.

Pripada grupi tunelskih pećina planinskog fluvio-krasa što je rijetka pojava u Srbiji.

Prema klasifikaciji nacionalnog zakonodavstva i Svjetske unije za zaštitu prirode (IUCN) ovaj lokalitet predstavlja značajno prirodno dobro 3. kategorije.

Prirodno dobro koje predstavlja i geonaslijeđe po Inventaru objekata geonaslijeđa Srbije (2005) –Objekti geomorfološkog nasleđa (red. br. 21). IUCN klasifikacija zaštićenih područja: Categgory III – Natural Monument/ Natural Landmark – Prirodni spomenik.

IUCN Lista nacionalnih parkova i zaštićenih područja (United Nations List of National parks & Protected Areas): Ne upisuje se zbog male površine (limit 1000 ha za kopnena područja).

Prema podacima Zavoda za zaštitu prirode Godovska pećina predstavlja horizontalni, podzemni oblik karstnog reljefa. Ona je tunelska protočna pećina sa dva ulaza. Jedan je sa funkcijom povremenog ponora, a drugi vrelski. Pećinski kanal je prostran i lako prohodan. Dužina glavnog kanala iznosi 244 m, a ukupna dužina kanala iznosi 322 m.

Ovo je pećina, kako mještani kažu, na dva sprata. Bogata je pećinskim ukrasima, na nekoliko mjesta su stijene ljudskog oblika.

Godovska pećina je često korišćena za sklanjanje ljudi. Tokom Drugog svjetskog rata Godovo je bombardovano, a ljudi su zaklon potražili u Godovskoj pećini.

Speleološki je istražena, široj javnosti je nepoznata i u smislu valorizacije turizma potrebna je njena promocija.

Predstavnici Saveza speleoloških organizacija Srbije su u cilju procjene mogućnosti za turističku valorizaciju Godovske pećine i razmatranja opcija za predstavljanje značaja Smolućke pećine obišli obe sredinom novembra 2021. godine. Predložena su potencijalna rješenja koja bi u najmanjoj mogućoj mjeri uticala na prirodnu sredinu, uz konsultacije sa nadležnim institucijama i službama.

Cilj je da ona bude dostupna turistima, zaljubljenicima u prirodu i svakom posjetiocu, a da ne bude narušeno prirodno okruženje, kao i da se ona promoviše kod onih koji nisu speleolozi.

– Izvor “Promuklice”

– Smolućska pećina

Smolućska pećina se nalazi na teritoriji opštine Tutin, u Smolući. Arheološko nalazište nalazi se na 20 m od izvora Smolućke reke, na kraju kanjona u ekološki očuvanoj oazi.

Nalazi se pored rijeke, nedaleko od mjesta Kadiluk-Crkvine, puta Novi Pazar –Tutin.

Istraživanja su pokazala da je Smolućka pećina bila nastanjena u dugom vremenskom periodu od gornjeg pleistocena i holocena do poznog srednjeg vijeka i turskog perioda.

Evidentirano je deset geoloških slojeva.

Kulturni slojevi počinju da se javljaju od 40.000 do 35.000 godina stare ere. Pokretni arheološki nalazi, uglavnom kremeni materijal, tipološki se mogu pripojiti musterijenskom kompleksu, a nalazi faune omogućavaju rekonstrukciju paleoekoloških prilika srednjeg paleolita.

Nalazi iz perioda paleolitskih lovaca u Smolućskoj pećini jedinstveni su na teritoriji Srbije.

Pećina je lako pristupačna, okrenuta je prema sjeveru i ima manju platformu ispred ulaza. Sondažna arheološka istraživanja obavio je Arheološki institut iz Beograda u periodu od 1984. do 1985. godine. Istraživanjima je utvrđeno prisustvo čovjeka u kasnijim epohama eneolita i halštata.

Prisustvo čovjeka u ovoj pećini registrovano je tokom eneolita, nešto prije 2000 godina p.n.e.

Nađeno je 44 kamena predmeta i jedan koštani artefekat. Značaj Smolućke pećine je u fosilnim ostacima.

Sa ovog lokaliteta od strane Arheološkog instituta u Beogradu Muzeju u Novom Pazaru nisu predati nalazi.

Izvor i foto:

• Opština Tutin
• Zavod za zaštitu prirode Srbije
• podaci.com
• Sandžaktravel
• prezi.com