Stećci u Sandžaku: Nekropola Divice, Vapa kod Sjenice (FOTO-VIDEO)

Na 4 kilometra sjeveroistočno od Sjenice, u selu Donja Vapa u Divicama, na udaljenosti 500 metara od seoske škole, nalazi se nekropola stećaka. Sama srednjovjekovna nekropola nalazi se u sklopu savremenog groblja, odnosno pokraj njega, u južnom dijelu i zauzima prostor od nekih 30 do 40 ari.

Nekropola Divice, Vapa kod Sjenice

Savremena nekropola, odnosno seosko groblje jasno je odvojena od srednjovjekovne, koja se u narodu još i naziva Grčko groblje. Sa sjeverne strane je naselje i krševito uzvišenje, a sa istočne potok i takođe uzvišenje. U neposrednoj blizini, a između dva uzvišenja koja razdvajaju dva sela, bošnjačko i srpsko, nalaze se 3 izvora.

Nekropola, koja je nesumnjivo najstarija na pomenutom prostoru datuje se u razvijeni srednji vijek. Čini je preko 70 kamenih ploča, koje nisu sve nužno stećci.

U centralnom dijelu groblja, a bliže granici sa seoskim savremenim grobljem, nalazi se utonuće, u kom se mogu uočiti ostaci objekta, za koji se smatra da je u pitanju crkva, i koja je datovana u 16. ili 17. vijek. Savremeno seosko groblje, nalazi se sjeverno od srednjovjekovne nekropole, i u njegovom sklopu nalazi se savremeni objekat, kapela.

Nekropola u Divicama više puta je bila predmet arheoloških rekognosciranja, opisivana je više puta kao nekropola stećaka.

Stručni saradnik i ekspert na projektu “Stećci u Sandžaku”, arheolog Mustafa Baltić

Prvi put ju je opisao Šefik Bešlagić kao nekropolu stećaka u svom kataloško – topografskom pregledu početkom sedamdesetih godina. 1982. godine, u okviru arheološkog rekognosciranja okoline Sjenice, Minićeva i Vukadinova su opisale nekropolu i crkvu u njoj, dajući jasnije podatke o stećcima na ovoj nekropoli. Krajem 20. stoljeća vrši se uređenje nekropole uz nekoliko manjih arheoloških istraživanja, koja su obuhvatala i nekropolu stećaka, kao i dio sa usadnicima i krstačama. Pored toga istraženi su ostaci crkve, i čitava nekropola je očišćena i postala je jasno vidljiva.

Prema dosadašnjim saznanjima srednjovjekovnu nekropolu najviše čine horizontalni spomenici, preko 8o posto, koji nisu svi nužno, kako je već i rečeno, stećci. Jedan manji broj usadnika lociran je bliže savremenom groblju.

Stećak u nekropoli “Divice”

Ukupan broj horizontalnih spomenika, ogledanih u ştećcima, bilo sanducima, slemenjacima, ribljim leđima, preko obrađenih i neobrađenih ploča do amorfnih neobrađenih kamenih biljega, prelazi 70. Taj broj nije konačan jer istraživanja sistematska nisu do kraja sprovedena. Bešlagić je zabilježio 38 stećaka, od kojih su 30 ploče, a 8 sanduci, ali taj broj nije konačan, imajući u vidu da su zarasli i da nekropola nije do kraja istražena. Slemenjaci kojih ima više od 10, javljaju se često u formi ribljih leđa, dakle bez postolja i česti su na čitavom ovom području.

Stećci u Divicama su izrađivani od krečnjaka, kako ovi koje sa sigurnošću možemo nazvati stećcima, tako i oni koji to nisu. SpOmenici su velikih dimenzija od 1.5 do 2 metra dužine, kako blokovi tako i amorfne ploče. Svi primjerci nisu istog stepena obrade. Neki su samo pritesani da dobiju oblik, a neki su jasno i jako kvalitetno obrađeni.

Sljemenici u nekropoli “Divice” 

Tu se ističu sanduci pravougaonih osnova, bez postolja, koji su oblika kvadra, zatim sljemenjaci, od kojih su neki utonuli u zemlju. Nekoliko naizgled amorfnih kamenih ploča, nakon detaljnijeg posmatranja mogu se smatrati antropomorfnim pločama, doduše primitivne obrade, gdje se dijelovi ljudskog tijela krajnje rudimentarno predstavljeni. Tu su i stećak koji je u jednom kraju završeni polukružnim lukovima, detaljno i jasno obrađen, ogromnih dimenzija.

Ukrašavanja su rijetkost, i skoro da ih u pronađenim stećcima nema. Tu se može izuzeti primjer stećka koji je u formi sanduka, sa gornje strane obrađen u obliku elipsoidnih koncetnričnih stepenika a na čijem je vrhu primjer plitke kamene plastike krstolike forme.

Kontekst u kom se nalazi nekropola stećaka, u samom podnožju dva krševita brežuljka, gdje je moglo biti dovoljno resursa za izradu spomenika (i danas se na istom području nalaze majdani), govori nam o jednoj uobičajenoj pojavi, koja se doduše na ovom mjestu jasnije definiše nego na drugim. Udio jasno definisanih stećaka u odnosu na ostale spomenike je jako veliki. U blizini ove nekropole, nalazi se u današnjim okolinim selima još nekoliko srednjovjekovnih nekropola položenih kamenih ploča, uslovno rečeno stećaka, što potvrđuje izrečenu tezu da se ne radi o usamljenom i atipičnom slučaju. Većina stećaka u ovoj nekropoli pronađena je „in situ“, orijentisana istok – zapad, bez izmještanja, dok je jedan manji dio ugrađen u dosta mlađi objekat, crkvu u nekropoli. To nam potvrđuje da je nekropola stećaka u tom kompleksu najstarija.

Detaljna arheološka istraživanja nesamo ove nekropole, već njenog odnosa i mapiranje onih iz okolnih sela, a koje su po formi slične, omogućila bi jasnije razumijevanje ne samo ovog fenomena, već i prošlosti i dinamike življenja cijeloga kraja. Rad na konzervaciji nekropole značajno bi poboljšao kulturni život kraja, i turističku ponudu.

Foto: Medin Halilović, SNews

• Bešlagić, Š. 1971. Stećci, kataloško – topografski pregled, Sarajevo
• Minić D., Vukadin O. 1982. Rezultati arheološkog rekognosciranja okoline Sjenice, u NPZ 6, Novi Pazar
• Premović – Aleksić, D. 2014. Arheološka karta  Novog Pazara, Tutina i Sjenice, Novi Pazar