Sandžak kao “corpus separatum” svih nepravdi

Sandžak sa historijskog aspekta nije “corpus separatum” već, nažalost, možda “corpus separatum svih nepravdi” koje su Sandžaku učinjene od strane evropskih sila, ocjenio je za SNews historičar prof. dr Redžep Škrijelj, povodom 144. godišnice od održavanja Berlinskog kongresa.

Govoreći o značaju tog međunarodnog ugovora, odlukama tog sporazuma i koje su danas poruke Berlinskog kongresa, Škrijelj je ocjenio da je Berlinski kongres najavio šta će se kasnije dešavati na Balkanu.

“To su evropske sile priredile. Pitanje Sandžaka se dugo plelo. Zbog slabosti Osmanske imperije je 1872. godine izdvojen iz bosanskog vilajeta, da bi 1. februara 1877. godine bio priključen novoformiranom Kosovskom vilajetu, što je naglasilo potrebu administrativne reorganizacije i šta će se dešavati sa prostorom Balkana. Sandžak nikada ranije nije pripadao ni Srbiji ni Crnoj Gori. Naročito se na račun islamske populacije proširila Crna Gora i time se naznačila jedna teška epoha za cjelokupno sandžačko stanovništvo, odnosno jedan proces povlačenja sa autohtonih prostora”, rekao je Škrijelj ispred Udruženja historičara Sandžaka.

Ukazao je da etimologija i sami toponimi govore koje obitavao na prostoru Sandžaka, ko ima više iseljenika u svijetu nego što danas ima Sandžaklija u Sandžaku.

Prema njegovom mišljenju samo determiniranje Sandžaka kao “corpus separatum” predstavljajlo je obećanje da će se sa Sandžakom međunarodne sile pozabaviti na jedan poseban način.

“Nažalost, Sandžak je podijeljen između Srbije i Crne Gore na način koji nije prirodan, jer on do tada nije pripadao jednoj takvoj državnoj tvorevini kakve je formirao Bizmark, kao jedan od vodećih autoriteta na Berlinskom kongresu kada je i naznačeno veliko komadanje i formiranje novih državnih jedinica, takozvanih balkanski državica, koje će se, svaka za sebe, zbog izraženog etnocentrizma, pozicionirati tako da će Sandžak teško proći u svemu tome”, konstatirao je, podsjetivši da je Austrougarska kao stražar zapadnog Balkana u Sandžaku tada postavila posebni vojni korpus.

Pitanje Sandžaka je, podvlači, ostalo neriješeno i ono je to i danas.

“Da li će se sandžačko pitanje rješavati u budućnosti to zavisi od onih koji određuju njegov status. Ljudi se iz Sandžaka i dalje iseljavaju zbog neriješenog ekonomskog statusa i pitanja demokratije. Sandžak će i dalje biti moneta za podkusurivanje velikih sila. Infrastruktura, naročito putna je i dalje nedovoljno razvijena. Kako se stvari sada odvijaju moguće je da dođu neka bolja vremena. Svi režimi koji su bili nisu bili naklonjeni Sandžaku i uspjeli su da podijele stanovništva koje je politički usitnjeno. Jedina šansa za Sandžak je kada bio postao dio evropskog prostora”, smatra profesor Škrijelj.

– Kamen spoticanja za balkanske politike

Prema riječima profesora Škrijelja termin Sandžak je ustaljen nakon Berlinskog sporazuma, ali danas je taj termin postao kamen spoticanja za balkanske politike.

“Tadašnja nauka, kartografja je prihvatila termin Sandžak, međutim kada su zavirili u međunarodna akta vidjeli su da je to, ujedno, nekakav kamen spoticanja za balkanske politike. Svaka država želi da na svojoj teritoriji uspostavi svoj vojno administrativni i sistem organizacije. Ako su mnoge regije mogle da se determiniraju po svojim starim imenima, prosto je nerazumljivo zašto bi Sandžak zvali Raška oblast ne potiče iz srpskog ili crnogorskog jezika, već temin ‘ras’ znači vodovod iz ranijeg perioda ilirsko-tračkog porijekla. Ne može se mijenjati volja naroda, ona će nadživjeti i nas”, poručio je Škrijelj.

Zaključio je da i danas šira javnost malo zna šta se desilo na Belinskom kongresu, a razlog za to je što je Sandžak podijeljen od strane sila pobjednica u Balkanskom ratu.

Prema Berlinskom ugovoru iz 1878. Novopazarski sandžak u Berlinu, Sandžak je odvojen od Bosne, kao corpus separatum odnosno specijalna (odvojena) oblast, precizno uokviren tada međunarodno utvrđenim granicama Bosne, Kraljevine Srbije, Kraljevine Crne Gore i Kosova.

Kao dio starog Bosanskog vilajeta, obuhvatao je slijedeće okruge: Novi Pazar, Sjenicu, Novu Varoš, Prijepolje, Pljevlja, Trgoviste sa Pešterom, Berane, Mojkovac, Bijelo Polje i Kolašin (Vraneš).

Berlinski mirovni kongres je održan od 13. juna do 13. jula 1878. godine u Belinu. Učestovali su predstavnici tadašnjih velikih sila Njemačke, Austro-Ugarske, Francuske, Velike Britanije, Italije, Rusije i Osmanske imperije. Ovim ugovorom su poništene odluke Sanstefanskog sporazuma nakom Rusko-turskog rata i Velike istočne krize , Srbija i Crna Gora su stekle nezavisnost sa proširenjem teritorija, Bosna i Hercegovina je stavljena pod upravu Austrougarske , a Novopazarski sandžak ostao je, sve do 1912. godine, pod administraivnom upravom Osmanskog carstva.