Pešter: Peštersko polje, Trojan, ptice i fenomen teferidža

Pešter posljednjih godina dobija na značaju, u valorizaciji turizma, popularnosti, al i broju gostiju, prirodnjaka…sa svih strana. Ovo području koje se prostire na oko 1000 metara nadmorske visine po svojim karakteristikama i klimatskim uslovima je jedinstveno u Evropi, te zbog toga zaslužuje mjsto u projektu “Dobrodošli u Sandžak”.

Peštersko polje-rezervat prirode od međunarodnog značaja

Specijalni rezervat prirode Peštersko polje nalazi se u jugozapadnoj Srbiji, na teritoriji opština Sjenica i Tutin. Smješteno je u oblasti Pešterske visoravni na 1.150 m nadmorske visine, pa je stoga i najviše kraško polje na Balkanu i najveće u Srbiji. Obuhvata površinu od 63 km², i nalazi se između planina Giljeva, Žilindar, Jarut i Ninaja. Ovaj prostor je ograničen selima Krnja jela, Tuzinje i Karajukiće bunari iz sjeničke i selom Braćak iz tutinske opštine.

Ovaj prostor se odlikuje umjereno-kontinentalnom klimom sa elementima planinske, i po tome je jedinstvena na Balkanskom poluostrvu. Ovde je zabilježena najhladnija temperatura na području Srbije i iznosila je -40 stepeni. U Karajukića bunarima je izmjerena najniža temperature u bivšoj Jugoslaviji.

Pešterska visoravan obiluje raznim kraškim oblicima reljefa, zbog čega je i dobilo ime ‘pestar’ – stari naziv za pećinu. Kvartarno jezero koje se nalazilo na visoravni oteklo je kroz ponore, pa je dno krečnjačkog polja prekriveno jezerskim i rečnim nanosima. Duž rijeke Boroštice koja teče kroz polje u vidu ponornice, stvara se mineralno-barsko zemljište na kojem se javlja brdsko-planinski treset. Do ovog prirodnog dobra može se doći automobilom, autobusom ili biciklom.

Zbog nepovoljnosti zemljišta za poljoprivredu i brojnih pašnjaka, glavna privredna grana ove oblasti je stočarstvo.

Peštersko polje zbog izraženog bidiverziteta, uključeno je u mrežu područja zaštite ptica (IBA), biljaka (IPA) i leptira (PBA), kao i područja vlažnih staništa od međunarodnog značaja (Ramsar Convention).

Ekoturizam i tradicionalan način proizvodnje hrane predstavljaju posebnu atrakciju, gdje posetioci mogu uživati u specijalitetima ovog kraja. Posebno se izdvaja sir i mlječni proizvodi. Zbog svoje jedinstvene klime, može se koristiti za različite vrste rekreacije. Posljednjih godina sve je više onih koji rekreativno dolaze na Peštersko polje, organizuju turu motociklima kvadovima, šetnje ili vožnje džipovima.

Vlada Srbije donijela je 30. decembra 2015. godine Uredbu o proglašenju Specijalnog rezervata prirode “Peštersko polje”. Ovim dokumentom područje na Pešterskoj visoravni na jugozapadu Srbije proglašava se zaštićenim područjem I kategorije međunarodnog i nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja, kao Specijalni rezervat prirode.

Specijalni rezervat prirode “Peštersko polje” stavljen se pod zaštitu radi očuvanja reprezentativnih i jedinstvenih odlika biodiverziteta i geodiverziteta, jednog od najvećih preostalih brdsko-planinskih tresavskih kompleksa u Srbiji i na Balkanu gdje su utočište našle brojne reliktne, endemične, retke i ugrožene, nacionalno i međunarodno značajne vrste flore i faune.

– “Trojan” iznad Pešterskog polja

Brdo “Trojan” na kojem se nalaze ostaci srednovjekovne tvrđave “, iznad Pešterskog polja je posebna turistička atrakcija za rekreativce i entuzijaziste.

Vjeruje se i da se radi o bogumilskom srednjevejekovnom gradu, jer su u blizini pronađeni stećci slični onim u Stocu (BiH).

Odakle god da pogledate u okviru Specijalnog rezervata prirode „Peštersko polje“, vidjećete i impozantan vrh koji krasi ovaj pejzaž. Trojan (1.430 mnv) i koja nosi ovakvo ime zbog jednog od trojanskih vođa.

Do vrha na Trojana stiže se pješice, stazom. Sa uzvišenja se vidi široki horizont, osjećaju pešterske vazdušne struje i specifično plavetnilo neba.

Tokom svoje geološke prošlosti Pešterska visoravan je bila veliko jezero, od čega je danas ostalo tek jerezce. Ipak, oni koji se ovde zadese u maju, ranom zorom, biće svjedoci mešavine raznoraznih cvrkuta jata ptica, koje razbuđuju okolni usnuli pejzaž. Negdje u isto vrijeme u godini, obode jezera krase i zaštićene vrste orhideja. (https://www.travelklub.rs/putovanja.php?id=1326).

Uzvišenje Trojan dio je zaštićenog područja Specijalnog rezervata prirode Peštersko polje. Ovo uzvišenje, sa jedinstvenim tresavama u svom podnožju, je i jedno od rijetkih poznatnih drevnih svetilišta, a tu su se nalazila i različita utvrđenja tokom historije. Historičari, pošto do detalja nije arheološki istraženo, smatraju da je ovaj grad-uzvišenje bilo jedno u nizu koje je služilo za komunikaciju i odbranu od nadolazećih vojski.

 – Legenda o Aliji Đerzelezu da on vuče porijeklo s Paštera

Prema narodnoj priči, na Pešterskom polju, u podnožju grada “Trojana” u selu Braćak, izmađu Karajukića bunara, Tuzinja i Krnja jele, postojalo je jezero u kojem je živjela aždaha i svakog dana uzimala po jednu djevojku dok za to nije čuo Alija Đerzelez te je posjekao i spasio mještane.

Nakon što je posjekao aždahu, kako pričaju pešterski gorštaci, ono što su čuli od od svojh starih, Alija koji je imao keramete (nadčovječanske sposobnosti) je od umora nakon sukoba sa nemani udario po stijeni, rasjekao je i potekla je voda. Na tom mjestu voda i dan danas neprekidno, a tamo gdje je stajao on i konj mu, ostali su otisci u stijeni.

Na mjestu gdje se održava teferič na “Aliđun”, 2. avgusta, nalazi se i izvor “Đurđevica” i otisci stopala, kopita i huzde u stijeni. Mjesto je zanimljivo, jer se takvi obrisi i još uvijek vide u stijeni.

“Alija je sabljom rasjekao kamen, potekla je voda i stope su, kao i kopita od njegovog konja, ostale urezane”, objašnjava nam Kadrija Mulić iz sela Braćaka, koji je rođen u tom mjestu, ističući da to postoji otkad su oni na ovim prostorima, ali i da ne zna koliko ima istine u svemu tome.

Narod u ovom kraju vjeruje da je voda sa Alijinog izvora ljekovita, ali samo na Aliđun, 2. avgusta, te i zbog toga dolaze na ovo mjesto.

U zadnjih nekoliko decenija, Aliđun ovdje obilježavaju uglavnom muslimani (Bošnjaci i Albanci), dok su ranije, kako saznajemo, dolazili i pravoslavci (Srbi i Crnogorci). Narod je 2. avgusta ulazio i u jezer, gdje se po priči nalazila aždaha, i liječio se blatom i pijavicama.

Obilježavanje ovog datuma vezuje se za Aliđun (Aligun) kod muslimana i Ilinden kod pravoslavaca.

Na prostoru Sandžaka, obilježavanje Aliđuna ili Svetog Ilije datira još od pamtivijeka i podjednako je značajno i za muslimane i pravoslavce koji žive na ovim prostorima.

– Zlatni nalaz na Pešteru, otkrivena nova vrsta za faunu ptica

Na prirodna bogatstva i ljepote Pešterske visoravni, u prvom planu ukazuju ptice, za čiji broj i vrste koje žive tu blizu i lete iznad nas, još dovoljno ne znamo. Ovdje je prilika da se divimo njihovoj ljepoti i gracioznosti, kao i pejzažima Peštera.

U maju i junu 2020. godine istraživači iz Društva za zaštitu i proučavanje ptica Srbije nastavili su praćenje ptica na području Sjeničko-pešterske visoravni. Tokom posljednjeg boravka otkrivena je nova vrsta ptice za područje Srbije – azijski zlatni vivak, a po prvi put je tokom gnjezdilišne sezone u Srbiji potvrđeno prisustvo malog barskog petlića.

Foto: Emir Gegić

Sjeničko-pešterska visoravan najveće je kraško polje u Srbiji. Krase ga nepregledna polja pašnjaka i livada na kojima trenutno pase oko 100.000 grla ovaca, goveda i konja. Područje ima specifičnu klimu koju odlikuju snježni i izuzetno hladni zimski mjeseci.

Prilikom obilaska akumulacionog jezera između sela Karajukića Bunari i Braćak istraživači su 15. juna 2020. godine zabilježili novu vrstu ptice za Srbiju – azijskog zlatnog vivka (Pluvialis fulva). Odrasla ptica fotografisana je dok se odmarala na travnoj obali jezera. Svega dva dana ranije na istom jezeru otkrivene su dvije teritorije malog barskog petlića (Zapornia pusilla), što je prvi slučaj zabileženja ova vrste tokom gnjezdilišne sezone u Srbiji.

Azijski zlatni vivak naseljava daleke predjele tundri u istočnoj Aziji i Aljasci. Svjetska populacija je u opadanju, a procjenjuje se na 190–250.000 hiljada jedinki. U Evropi je vrlo rijedak posjetilac, a osnovni razlog je to što se zimovališta nalaze duž priobalja Tihog i Indijskog okeana.

Mali barski petlić je misteriozna močvarna koka veličine čvorka koja do sada nije potvrđena kao gnjezdarica Srbije, prije svega zbog načina života i specifičnih staništa koja naseljava. Vrsta je uglavnom aktivna noću i oglašava se veoma slično žabama u velikim travnim močvarama. Prisustvo malog barskog petlića u Srbiji sa sigurnošću je povrđeno tek 2018. iako je do tada više puta navodno registrovan, uglavnom u Vojvodini.

Istraživanja ptica Peštera Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije sprovedena je u okviru projekta „Zaštitimo vodena staništa Peštera“ koga finansira fondacija EuroNatur iz Njemačke, uz podršku Turističke organizacije Sjenice, staraoca Specijalnog rezervata prirode „Peštersko polje“.

Projekat ima za cilj da ustanovi stepen ugrožavanja prirodnih močvarnih i tresavskih staništa koja su pod utjecajem industrijskog iskopavanja treseta. Značaj područja prepoznat je i van granica Srbije budući da ono uživa statuse Međunarodnog značajnog područja za ptice, Međunarodno značajnog staništa biljaka, Odabranog područja za dnevne leptire u Srbiji, Vlažnog staništa od međunarodnog značaja (RAMSAR), a dio je i EMERALD ekološke mreže Republike Srbije.( https://www.snews.rs/pester-je-podrucje-od-medjunarodnog-znacaja-i-za-ptice-foto/, http://pticesrbije.rs/2020/07/02/zlatni-nalaz-na-pesteru/)

Foto: Medin Halilović