KC Zambak: Počinje realizacija medijskog projekta “Stećci u Sandžaku”

Stećak sa astralnim motivima u selu Ursule (Sjenica)

Snews će uskoro početi sa realizacijom projekta “Stećci u Sandžaku” koji preko Kulturnog centra Zambak sufinansira Grad Novi Pazar.

Nekropola stećaka u Priboju, Foto: Džemo Halilagić

Iz udruženja KC Zambak u Novom Pazaru je najavljeno da se snimanje prvih priloga planira ovog vikenda na lokalitetima nekropola u Priboju i Prijepolju.

Ukazujući na značaj ovog medijskog projekta iz KC Zambak podsjećaju da su “Stećci u Sandžaku”, kao jedan od najpoznatijih brendova srednjevjekovne kulture, civilizacije, te umjetnosti i države Bosne, još neistraženi, za širu javnost i dalje su nepoznati, zauzimaju malo prostora u historiografiji. Procjene arheologa su da u sjevernom Sandžaku može biti oko 100 lokaliteta, a u južnom oko 60, s preko 3.000 kamenih nadgrobnih spomenika-stećaka, te da taj broj stećaka nije konačan.

Hrta kod Prijepolja, Foto: UNESCO

Nekropola Hrta kod Prijepolja jedini je arheološki lokalitet sa stećcima na području regije Sandžak koji je UNESCO sredinom jula 2016. godine uvrstio na Listu svjetske baštine, kada je, kao zajedničko kulturno dobro, upisano 28 nekropola, od čega 20 u Bosni i Hercegovini, dvije u Hrvatskoj, i po tri u Srbiji i Crnoj Gori.

Zvanični podaci pokazuju da se u Sandžaku stećci nalaze na teritoriji Priboja, Prijepolja, Sjenica, Novog Pazara, Pljevalja i Bijelog Polja. Samo na teritoriji Priboja, prema utvrđenim podacima istraživača iz ove oblasti, postoji sačuvan 721 stećak.

Prema Planu upravljanja za nekropole sa stećcima iz 2013. godine, Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Beograda(http://www.heritage.gov.rs/cirilica/Download/PlanUpravljanja_Stecc_01-82_za_WEB_5_MB.pdf), u Republici Srbiji nazivi mramorje i grčko groblje veoma često označavaju mjesto gdje se nalazi staro groblje uopće, a posebno na teritoriji zapadne Srbije česti su nazivi za srednjevjekovna groblja na kojima su nadgrobna obilježja stećci.

Nekropola Stećaka u selu Ursule (Sjenica)

Naziv mramorje, mramorovi ili mramornjača na teritoriji zapadne Srbije zabilježeni su dvadeset sedam puta, i ovaj naziv preovladava u okolini Bajine Bašte, Loznice i Krupnja.

Naziv grčko groblje obilježava dvadeset četiri lokaliteta sa stećcima, najčešće na teritoriji Priboja, Prijepolja, Sjenice i Novog Pazara.

U arheološkoj karti Novog Pazara, Sjenice i Tutina, objavljena 2014. godine od strane muzeja “Ras” u Novom Pazaru, “na prvi pogled može se vidjeti da je na području grada Novog Pazara evidentirano 651, Tutina 415 i Sjenice 460 lokaliteta”. Ti lokaliteti (groblja, molitveni i drugi objekti) najčešće su označeni kao grčko groblje, latinsko ili rimsko groblje, crkvište ili crkvine, svetilište.

U terminološkom smislu je zanimljivo, prema arheološkoj karti Novog Pazara, Tutina i Sjenice, da se u gotovo svakom mjestu, gdje i danas ima nastanjenog stanovništva, nalaze lokaliteti grobalja ili molitvenog objekta, uglavnom neistraženi, s nazivima  “latinsko groblje”“grčko groblje”, “vlaško groblje”, “staro groblje, “srpsko groblje”,  “crkvište”, “molitva”, “duvarine”.

Na području tutinske općine znatno je veći broj nekropola koje mještani zovu “latinsko groblje”. U toj općini, u selu Paljevo, nalazi se lokalitet Ćelija, bez ikonostasa. Prema srpskoj historiografiji, radi se o pećinskoj crkvi s kraja 16. ili početkom 17. stoljeća, iscjeliteljskih moći, koju su posjećivali i pravoslavni i muslimani.

Historičari i arheolozi iz redova Bošnjaka zauzimaju stav da je Ćelija u Paljevu klasični primjer sačuvane bogumilske ćelije.

Nekropola Stećaka u selu Ursule (Sjenica)

Na području Pešterske visoravni u više sela nalazi se i po nekoliko lokaliteta s horizontalnim kamenim pločama, usadnicima, ne tako često sanducima u obliku ribljih leđa, koje mještani nazivaju grčko, latinsko, staro, srpsko, tursko…

Stećci predstavljaju izvanredno svjedočanstvo srednjovekovne kulture evropskog jugoistoka koja se razvijala u jedinstvenom historijskom kontekstu na prostoru susreta srednjevjekovne kulture tradicije evropskog zapada, istoka i juga, a u pojedinim aspektima naslanjala se i na znatno ranije tradicije.

Natpisi na stećcima predstavljaju poseban fenomen. Na njima su epitafi i astralni motivi, socijalni i religiozni simboli (oruđe, oružje, mjesec i zvijezde, različiti oblici krstova, antropomorfni ljiljani, solarni motivi itd.), figuralne predstave, (prikazi muškaraca i žena, borba, turniri, lov, povorke ljudi, prikazi životinja…), kao i brojni vegetabilni i geometrijski ornamenti.

Izrađivani i postavljani su od sredine 12. vijeka, najviše između 14. i 15. vijeka, uz puteve, na prahistorijskim tumulima, na prahistorijskim utvrđenim naseljima tzv. gradinama, na uzvišenjima, pored bunara i vidljivim mjestima. Stećci su često jedini trag srednjevjekovne kulture, značajno su utjecali i na savremenu književnost i ostale vidove umjetnosti. Danas su to “kameni spavači” koji nas podsjećaju na “smisao za ljepotom” i zovu da budu upisani, oslikani i fotografisani, da se o njima, radi nas, zna više.

Stećak u seli Kasidol kod Priboja

Cilj projekta “Stećci u Sandžaku” je da široj javnosti, a pogotovo u lokalnoj zajednici i kod lokalnog stanovništva, preko medijskih sadržaja sastavljenih autentičnim foto i video zapisima uz analitički osvrt i naučni pristup o historijskim, arheološkim, antropološkim, etnološkim, socijalnim, kulturnim i svim drugim činjenicama i faktima, formira javno mnjenje o stećcima i drugim srednjevjekovnim nadgrobnim i drugim spomenicima.
“Saznanje da to nisu spomenici “tamo nekog i tamo nečeg, već nekog mog i moje duše bliskog” će doprinjeti njihovoj većoj brizi i zaštiti, povratiće im smisao i značaj, te očuvanju svih civilizacijskih vrijednosti. Briga, mapiranje, obilježavanje stećaka i planovi i aktivnosti o njihovom značaju i zaštiti će druge informisati o postojanju drevnih visokih civilizacija na ovim prostorima. U cilju razvoja kulturnog turizma u Sandžaku će biti dodatan i poseban, karakterističan razlog”, stoji u opisu ciljne grupe koji je pripremio KC Zambak iz Novog Pazara.

U planu, prve faze projektaje, je da se prezentuju nekropole Pobrežje i Poblaća (Priboj), Hrta (Prijepolje), Divci i Ursule (Sjenica), Bijele Vode, Ljuljac, Poljice,Trnava i Gaj (Novi Pazar), Delimeđe, Đerekare i Vrapče (Tutin), Marina šuma i Mataruge (Pljevlja).

Eksperrt i stručni saradnik projekta je arheolog iz Sjenice i Mustafa Baltić, a savjetnik i saradnik na projketu je direktor Zemaljskog muzeja BiH Mirsad Sijarić.

Rješenjem na konkursu za sufinansiranje projekata iz budžeta grada Novog Pazara radi ostvarivanje javnog interesa u oblasti javnog informisanja u 2020. godini Grad Novi Pazara je za projekat “Stećci u Sandžaku” podnosiocu Kulturnim centru Zmabak, od ukupno 64 miliona budžetskih sredstava predivđenih za medije u ovoj godini, izdvojio milion dinara.