Da li ste znali: “Rozeta identiteta“ (FOTO – VIDEO)

Da li znate šta su i šta simbolizuju rozete?

Taj simbol srećemo na vrlo važnim mjestima i objektima, vrlo često ovdje kod nas u Novom Pazaru i Sandžaku. Taj, u osnovi arhitektonski element je važan jer nosi važnu simboliku, jer pokazuje i dokazije civlizacijski status društava i naroda gdje se one nalaze. Rozeta se i na ovom prostoru javlja u kontinuitetu i hronološki, ali i kulturolološki. Kao primjer se može uzeti rozeta sa stećka nekrepolole (14. ili 15. vijek) u Donjoj Janči – Banovici, blizu Bijelih voda kod Novog Pazara, koju bilježi Šefik Bešlagić još sedamdesetih godina. Ta rozeta je potpuno identična na nišanima ali i važnim objektima iz osmanskog perioda.

U ovoj emisiji odgovaramo na  pitanje „Da li ste znali šta su rozete?“.

Arhitekta i dizajner, magistar Emir Ašćerić pripremajući logo Zavod za kulturu sandžačkih Bošnjaka, kao osnovna inspiracija za glavni motiv iskoristio je simbol rozete isklesan na zidu sjeverne tabije Novopazarske tvrđave (Bedem).

To je jedan od rijetkih simbola isklesanih na ovom spomeniku kulture od izuzetnog značaja, koji pripada bošnjačkom kulturnom naslijeđu.

„Rozeta je arhitektonski element dekoracije kojeg nalazuko kako u rahitekturi, tako i u slikarstvu. On datira mnogo davno, najkasnije nađeni elementi su iz umjetničkih detalja iz Mikene, najpoznatiji je zlatni diske iz 16. vijeka prije nove ere, iz kasnog bronzanog doba. To su njaraniji elementi koje nalazimo i danas. Rozetu ćemo naći u svim kulturama, u svim periodima historije. Možmo je naći, na primjer i u Španiji na nekim nadgrobnim spomenicima,, nekim manastirima. Možemo je naći u Grčkoj, nekadašnjoj Andaluziji, možemo je naći u osmanskom periodu, odnosno, na džamijama iz tog perioda. Ono što je najvažnije za nas, na primjer je, da se ona načešće nalazi na stećcima, kao najčešći element dekoracije na stećcima. To je dekoracija koja simbolizuje latice cvijeta. Najčešće, na stećcima je imamo sa šest latica. generalno, rozeta simbolizuje jedinstvo, mir i stabilnost. U svim mogućim interpretacijama njene simbolike, ona ima pozitivnu simboliku. Ako je sa šest latica, tu imamo šest trouglova, trougao je najstabiniji arhitektonski, odnosno matematički element, i ona se prožima. Što se tiče kasnije bošnjačke, odnosno osmanske arhitekture i umjetnosti mi je možemo naći na mnogim sakralnim i profanim objektima, na primjer na Aladža džamiji u Foči, kao dekorativni elment na minberu, na raznim mihrabima, munarama. Evo ovdje, gdje se ona nalazi na munari Lejlek džamije“, rekao je Ašćerić pokazujući na ovaj jedinstven primjer rozete na najstarijoj sačuvanoj džamiji u Novom Pazaru i Sandžaku.

Rozeta je posebno bila izražena u periodima romanike i gotike, možda je i tokom tog periode došla i na ove prostore, ali je sigurno da se i dalje prožima i nastavlja svoj kontinuitet. Jedan tipičan primjer imamo na osnovi minare Lejlek džamije ili Ahmed bega silahdara džamije sa prve polovice 16 vijeka. Ona na svojstven način nosi i simboliku dentiteta ovog mjesta, potvrđuje Ašćerić.

Rozeta se i na ovom prostoru javlja u kontinuitetu i hronološki, ali i kulturološki, kao primjer se može uzeti rozeta sa stećka nekrepolole u Donjoj Banovicu, blizu Bijelih voda, koju bilježi Šefik Bešlagić još sedamdesetih godina 20. vijeka. Ta rozeta je potpuno identična na nišanima ali i važnim objektima iz osmanskog perioda.

„Zašto taj kontinuitet u tom simboli i toj simbolici? Što se tiče Balkana, odnosno prostora Jugoistočne Evrope njih najranije nalazimo kao simbol u paganskim običajima. Pagani su, na aneki način, vjerovali da to simbolizuje sunce, zvjezdu. Vidimo na nadgrobnim spomenicima iz tog perioda da su rozeta i zvijezda najčešći element. Rozeta je sa kružnim elementima, a zvijezda je sa špicastim elementima.U suštini je to jedan te isti element. U matematičko-geomterijskom smislu ona se crta kao jedna kružnica oko koje se kasnije crtaju kružnice na svako narednom elementu. Najčešća rozeta je sa šest latica, odnosno sa sedam kkrugova, ako tako računamo, onda sa osam, vrlo čest motiv, kao i sa dvanaest. Kako ste i sami rekli, ona je vrlo čest element u romanici i gotici.

Ona se (u tom periodu, prim. aut.) najčešće nalazi kao element ukrašavanja stakala na crkavama, katedralama itd. Na prostoru Balkana ona se sreće od najstarijih vremena. Osmanlije su je donijeli, ali su je i našli i možemo je naći na mnogim objektima iz tog perioda. Nalazi se, na primjer na minari Ljelek džamije, kao što smo spomenili, u Hsrev begovoj i Čekrčinoj džamiji u Sarajevu, na zidovima kao dekorativni element, Karađoj begovoj džamiji u Mostaru, džamiji u Tešnju, na mnogim objektima. Ona se može naći i kao dekorativni ečment u pareru, samom haremu nekih džamija, ali i nekim drugim objektima kao što su turbeta, tekije…Mi, kao Bošnjaci smo ga gajili kao jedan od dekorativnih elemenata u arhitekturi i slikarstvu. Na stećcima je to najčešći simbol i sedamdeset posto stećaka imaju taj element“, predočava on i dodaje da za njega lično ova znak predstvlja nastavak pređašnjeg.

„Za mene lično to predstavlja jedan kontinuitet, kontinuitet tog identiteta koji se baštini. Sami Bošnjaci su se s njim identifikovali i kroz stećke, kasnije kroz objekte kao što su džamije, ali ih možemo naći na jednom od naših najznačajnijih spomenika kao što je novopazarska tvrđava, odnosno bedem. Ona se nalazila na zidinama Sjeverne tabije. Trenutno je sklonjena, ali mislim da bi je trebalo restaurirati. To je bila rozeta sa šest latica, najčešća. Ono što ja znam je da se ne može tačno utvrditi zbog čega ona ima taj kontinuitet, zbog čega smo je mi, kao svi narodi na ovim prostorima baštinili, ali svakako da ona prikazuje jedno pozitivno svjetlo. Mir, spokoj, sama njena simetrija i centar pokazuje njenu stabilnost kao element u arhitekturi, ili simbol uopšte“, konstatirao je Ašćerić.

Kada bi nekome trebali da objasnimo zašto je važno da znamo šta je rozeta, smatra da se ona u današnje vrijeme ne baštini kako bi to trebalo.

„Nalazimo je na nekim modernim, savremenim drvenim dekoracijama u enterijerima džamija, mimbera, negdje na mihrabima. U savremenom grafičkom dizajnu, na primjer možemo je naći na grbu Kantona Sarajevo jer se našla na katedrali „Srce Isusuvo“, pa je to jedan od simbola tolerancije, zajedo sa zvekirom, ali mislim da se malo koristi u današnjem vremenu, u odnosu na naše pretke. Vrlo je važno da znamo šta je rozeta, da bi napravili taj kontinuitet koji su naši preci od prije nove ere baštinili na raznim elementima. Volio bih da se ona, barem u grafičkom dizajnu, na nekim logoima budućim baštini kao bitan element“, poručio je on.

Magistar historije umjetnosti i specijalista za tursko-osmansku umjetnost Enisa Huseinović iz Novog Pazara, govoreći o rozetama kao vidu umejtničkog izražaja i njihovoj simbolici, ističe da  korišćenje motiva predstavlja apstraktni jezik umjetnika, odnosno onog koji to djelo pravi. Jedan od takvih motiva su, kao vrlo zanimljiv umjetnički simbol, i rozete.

„Jedan od tih motiva jesu i rozete. One imaju jako širok spektar značenja i ne mogu se okarakterisat da simbolizuju samo jedno. U zavsnosti od toga gdje su korišćenje, na koji način su izvedene, imaju sebi svojstveno zanečenje. Rozete možemo podijeliti na islamskim i hrišćanskim spomenicima, ali i na onima koji potiču iz prahistorije. Prisutne su bile u budističkoj, hititskoj kulturi i, kao što ste već pomenuli veliki je broj katedrala po Evropi kod kojih su, iznad samih ulaza, ogromne rozete. One su sa svakom građevinom i spomenikom izvedene na drugačiji način i imaju drugačiju simboliku. Kod nas su prisutne dvije vrste rozeta.

One sa floralnim motivom, sa cvijetom, šestolatičnim ili osmolatičnim i one sa izvedenim geometrijskim motivima. Geometrijski motivi su uvek izvedeni na razlčite načine. Koliko god imamo rozeta ti geometrijski motivi kao da su odnekud uzeti i tu uramljeni, a ujedno su dio jednog beskonačnog sistema. Ti geometrijski motivi jako su prisutni u islamskoj umjetnosti, koristile su se i prije jer se umjetnost kontinuirano razvija. Nije sa novom relgijom došla nova ujetnost već je to filozofija koja se reflektuje putem umjetnosti“, pojašnjava Enisa, prenoseći znanja stečena na prestižnom Mimar Sinan Univerzitetu u Istanbulu.

– Putovanje rozete do današnjih dana

U dekorisanju spomenika, u islamskoj umjetosti, jako su prisutni geometrijski motivi i njihov bezbroj označava beskonačnost, tj, Božju beskonačnost  na kraju ljudski beskonačnost.

„Znači toliki broj ljudi, različitih profila, svih boja, ukusa, svega što pravi jedan sklad i cjelinu i koji traje u nedogled i koji se može nastavljati u nedogled. Na primjer na Kuli motrilji imamo tu rozetu sa geometrijskom rozetom. Ona ja baš na Kuli motrilji više kao neki talisman, (h)amajlija, da ona traje zauvijek, da je njena istrajnost kao neka molitva-dova, da ova kula traje zauvijek. Na Sjevernoj tabiji ima motiv lava, da simboliše jačinu te tabije, „jaka je kao lav, ona će odbranit ovaj grad“. Svi ovi morivi vezani za tvrđavu, imamo ih baš puno, tih dekorativnih motiva, svaki od njih ima svoje značenje, na duhovnom nivou označavaju jednu hamajliju određenoj građevini. Što se tiče floralnih rozeta njih možemo naći na ulazima u džamije. Imamo jednu na ulazu na minare Silahdar Ahmet begove džamije, poznatija kao Lejlek džamija, koja zapravo, ova floralna, označava čovjeka, tj. sklad svih ljudi na ovom svijetu. Ona, baš ima širok spekar značenja jer ounačavaju jednu jedinku koja je jaka i koja traje, a također označavaju i sklad svih ljudi, spektra jednog sistema koji cirkuliše. Svijet možemo da poistovjetimo sa jednim točkom koji se okreće. Također može označavati i jedu ljepotu, ljepotu stvaranja i istrajnosti“, predočila je ona.

– Reflesija civilizacije i ljepota duše

Rozete koje imamo na nadgrobnim spomenicima predtstavljaju ljepotu duše i putovanje duše na drugi svijet.

„Čovjek jeste umro, ali ta duša ima svoje putovanje. Ta rozeta je, da kažemo, simbol tog putovanja. Rozete možemo vidjeti na hrišćanski nadgrobnim spomenicima, na muslimanskim i na mnogim nadrgrobnim spomenicima, kao što su stećci koji datiraju iz mnogo ranijih vijekova. Interesantno je to putovanje rozete do današnjih dana. Ona je i dalje prisutna, ona je i dalje tu, negdje. Nju vidim kao refleksiju. Ljudi su se ranije bavili filozofijom života, cirkulisanju svega. Imam osjećaj da je ona pečat svega, kako svijet traje, nastaje i svega nam daje. Imamo na primjer „Moravsku rozetu“, jer je imamo na veliki broj crkava. U budističkoj kulturiri je opisiju da ona simboliče čakre čovjeka-tu energiju koja cirkuliše, sve te strane čovjeka. Rozeta je, možemo reći, refleksija čovjeka, refleksija civilizacije ljudskog društvo, a i cijelog sistema koji nam je dragi Bog stvorio i dao na korišćenje“, poručila je mlada histroričarka umjetnosti, Novopazarka i ekspert za osmansku i islamsku umjetnost.

Rozete su prisutne na raznim mjestima, poput odjeće, ćilima, namještaja, ali posebnu simboliku nose one klesane u kamenu, zato što vijekovima traju i odoljevaju vremenu.

„Rozete klesane u kamenu imaju posebno svoj pečat i one, možda ste primjetili, uvijek imaju svoje odvojeno mjesto, iao je bilo kakva dekoracija urađena u građevini, rozeta ima neko svoje mirno mjesto jer je ona pečat toj reflesiji filozofije određenog umjetnika za datu građevinu. Smatram da nismo znali šta su rozete, da e veliki broj nas gledao na to kao neki cvjetni ukras, ili sladak neki ukras. Umjetnost nas opet iznenađuje i svi spomenici. Svako spomenik ima svoju priču i svaki dio spomenika ima svoj jezik i smatram da je svaki motiv na svakom spomeniku jako bitan, ali rozete? To je poseban jedan kosmološki svijet u malom.

Mi nismo svjesni da smo samo jedno zrno pijeska u ovom svijetu. Rozete su samo delić te veličine. Slažem se da smo mi sa ovim rozetama uvijek bili i jesmo bli dio civiliziranog i naprednog svijeta, jer uvijek će ljudi reć nekad je bilo bolje ili uvijek može biti bolje. Najbitnija je stvar da mi nikada nismo stali i da nikada nismo odustali. Energija koja cirkuliše obećava na bolje“, poručila je.

– Pozitivni motiv

Sa deficijom smisla i razloga postojanja rozete i na ovom podnevlju slaže se i arheolog Mustafa Baltić, konstatirajući da se zbog svoje  jednostavnosti, taj cvjetnog, floralni motiv, u suštini pozitivan.

„To je jedan motiv koji se najčešće pojavljuje na spomenicima. Pojavljuje se od Egipta pa nadalje. Jako čest motiv. Kod nas, posebno je značajan, zbog činjenice da u srednjem vijeku nismo imali razvijenu kamenu plastiku. Ono što imamo sačuvano je najčešće na kamenu. Pošto je činjenica da se na kamenu sačuvao dio tih rozeta. One su nastale zato što su jednostavne, nalaze se u krugu i bile su najčešći motiv koji je mogao ugo da stoji, svuda prisutan……Ako posmatrate srednjevjekovnu Bosnu, gdje pronalayimo kontinuitet sa nama, posebno je interesantno što je rozeta, pored zvjezde, najčšeći motiv na rozetama. U Bosni najznačajniji spomenici su, stećci, to je ono što je najveća zaostavština iz srednjeg vijeka. Tu leži činjenica da se ona najčešće pojavljuje, čak i kod stećaka visoke klase. Ona se tad razvija iz oz ne prostote i jednostavnosti do najkomplikovanijih izvedbi, pa se čude da nešto što je nastallo iz jednostavnosti vi imate razvijeno da je jako komplikovano kao na stećcima iz Radimlja, gdje je rozeta iz jednog cvijeta izvedena na nekoliko mjesta“, poajšnjava Beltić, uz konstatciju da se na ovom motivu, u zavsnosti da li je floraln ili geometrijska, vidi razlika u tome da li je ona zaoblejna.

Rozeta, u obliku cvijeta ili zvijezda, u osmanskom periodu javlja se opet ne samo na kućama, džamijama ili crkvama, već i na nišanima i nadgrobnim spomenicima. Kod muslimana jer ne koriste prikazivanja likova i potrebe za ukrašavanjem.

„Postoji potreba da, jednostavno nadomestite nešto što nemate, jer na stećcima na primjer, imate kolo, pozdrav kamenog spavača, ali to nemate kod nišana. Onda je rozeta jako čest moiv i tu. I jedan kotiv koji je meni vrlo važan je, gdje je iz rozete nastao prikaz svijeta, odnosno univerzuma. To imate na džamiji Sultan Valide (Sjenica) gdje je rozeta nadograđena, možda bi ste našli neku vrstu svastike, koja bi mogla biti ili sunce, ili u tom konkretnom slučaju je baš predstava svijeta. Ona je dobila i nova značenja u čije analize možemo da ulazimo, ali iz jednog najpostijeg motiva, koji je i u srednjevjekovnim srpskim spomenicima, se nadomešćuje da bi krajem 19. vijeka, u zavisnosi da li se želi poslati neka poruka ili se samo ukrasiti, u zavisnosi od toga je nadomještena ili ne“, kazao je arheolog i ekspert iz oblasti srednjevjekovne i osmanske arheologije.

Sada znamo da je značaj rozete u njenoj savršenosti zbog toga što je jednostavna i može da korisi, jer je u krugu i univerzalna, nema poruku koja bi mogla biti negativna, može da pripada svima i zbog toga je važno da znate šta su rozete. Koliko je važna za ovo područje pokazuje i činjenica da se u jednom sandžačkom gradu pojavljuje na svakom spomeniku.