Da li ste znali: Kako su Turci pomogli obnovu Petrove crkve u Novom Pazaru? (FOTO)

Da li ste znali da je ismanska vlast sredinom 19. vijeka obnovila jedan od najstarijih sačuvanih vjerskih objekata na Balkanu?

– Turski paša je 1867. godine, usljed trogodišnje suše u Sandžaku i oko Novog Pazara, pozvao hodže i pravoslavno sveštenstvo da se mole Bogu kako bi pala kiša, a pravoslavni vladika Čurla je u svoju molitvu uslovio da to može biti učinjeno samo u Petrovoj crkvi koja je do tada bila zapuštena „zbog sujevjerja ili bogobojaznosti“.

List „Vreme“ od 20. maja 1940. godine je po narodnom predanju objavio tekst koji govori o obnovi Petrove crkve u 19. vijeku. „Najstariju hrišćansku zadužbinu na Balkanu obnovili Turci da bi se spasili suše koja je tri godine pustošila Sandžak“, stojalo je u naslovu teksta napisanog po narodnom predanju.

Turski paša je usljed trogodišnje suše u Sandžaku i oko Novog Pazara, a nakon što mu je jedan seljak rekao da Bog sušom kažnjava griješni svijet jer se u Petrovoj crkvi zatvara stoka, pozvao hodže i pravoslavno sveštenstvo da se mole Bogu kako bi pala kiša.

Na taj pašin poziv tadašnji pravoslavni vladika Čurla je svoju molitvu uslovio da to može biti učinjeno samo u Petrovoj crkvi koja je do tada bila zapuštena „zbog sujevjerja ili bogobojaznosti“.

“Vladika je pristao, ali je napomenuo da za takvu star valja drugi dan Duhova (praznik, koji se u ortodoksnom hrišćanstvu slavi pedesetog dana po Vaskrsenju) očisiti Petrovu crkvu i to je odmah bilo učinjeno. Poslije molepstvija (molitve) krenula je litija oko Novog Pazara. Kada su stigli na mjesto koje se i danas zove Svojbor, odjednom je pala toliko jaka kiša da litija nije mogla dalje krenuti, već su se ljudi rasturili kućama. Sutradan, smatrajući da je molestvije (molitva) u crkvi učinilo da kiša padne paša je pozvao vladiku i sazvao gradsko vijeće i riješilo da se crkva obnovi. Stali su skupljati dobrovoljne priloge i Srbi i Turci, a za to vrijeme vladika je pozvao majstore iz Debre da crkvu obnove. Onaj dio pomoći koji su Turci obećali bio je skupljen na vrijeme, dok su Srbi potpuno iznevjerili“, stoji u ovom opisu u kojem se dodaje da zbog toga što Srbi nisu dali svoj dio vladika Čurla je bio prinuđen da proda svoj fijaker i konje kako bio podmirio majstore.

Vladika je zbog toga, navodi se u narodnom predanju, zbog toga bacio anatemu da se nikome ne rađaju muška djeca, niti ko oženi sina ili uda ćerku.

Kako bi skunuli to prokletstvo ugledni Novopazarci su otišli kod Vaseljenskog Patrijarha u Carigrad koji je pristao, ali pod uslovom da podignu novu crkvu u Novom Pazaru.

To je bilo 1867. godine, kada je počelo i zidanje nove crkve u Novom Pazaru, objavilo je tada beogradsko “Vreme”.

U ovom tekstu se predočava da je Vaseljenski patrijarh izdao pismenu „rezrešnicu“, te da se taj dokument, kao povelja čuvao u Petrovoj crkvi, ali je vrijeme okupacije na zagonetan način nestao.

„Na drugi Dan duhova u njoj se, za uspomenu, kada je pala kiša, služi služba Božja. Toga dana, kako pričaju stari ljudi, kiša mora da padne“, zaključuje se u tekstu iz 1940. godine.

Mjesto molitve još u vrijeme Ilira i Rimljana, današnja Petrova crkva kod Novog Pazara (Crkva Svetih apostola Petra i Pavla), nalazi se na putu prema Deževi, na uzvišenju dva kilometra sjeverno od centra Novog Pazara.

Predstavlja najstariji spomenik crkvene arhitekture na prostoru Srbije i, prema riječima stručnjaka, većina podataka i informacija o Petrovoj crkvi, koje danas znamo, sakupljeni su tokom prvih arheoloških istraživanja. Prvi podaci o njoj su iz 9. i 10. vijeka, a vjeruje se da je kao vjerski objekat na tom mjestu postojala još u doba Rimske imperije. Freske iz njene unutrašnjosti potiču iz 10, 12. i 13. vijeka.

Jedinstvena je po svom izgledu, građena je i dograđivana u različitim periodima i ima posebnu kulturno-historijsku vrijednost. Na listi svjetske baštine je od 1979. godine u sklopu spomenika srednjeg vijeka objedinjenih pod zaštićenom cjelinom Stari Ras.ht

Dobila je na značaju kada je prilikom arheoloških iskopavanja koja su na lokalitetu crkve sprovedeni 1956. godine, na dubini od 2 metra, unutar objekta, pronađen kneževski timulus iz 5. vijeka p. n. e. koji je sadržao grčke vaze, srebrno posuđe, zlatan nakit izrađen tehnikom filigrana i granulacije i veliku količinu staklenih i ćilibarskih zrna koja se danas nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu.

– Novopazarski nalaz dokaz aristrokratije na ovim prostorima

Ispod temelja Petrove crkve kod Novog Pazara otkriven je kneževski grob čiji inventar dovoljno govori o autoritetu i značaju sahranjenog.

“Novopazarski nalaz” predstavlja dragocenosti koje nisu bile na lomači već su naknadno pohranjene na periferiji tumula u drvenom sanduku. Imajući u vidu da u ovom tumulu nije nađeno oružje, a da je, između ostalog, nađen ženski nakit(par zlatnih naušnica, jedna zlatna igla, niska od staklenihperli, zlatna ogrlica, ćilibarska ogrlica, dve grivne i dvaprstena), moglo bi se pretpostaviti da se radi o ženskom tumulu. Međutim, istraživači su zaključili da se radi o porodičnoj ostavi tri osobe, od kojih je jedna žena. Zaključak su izveli na osnovu analogija sa istovremenim nalazima sa drugih lokaliteta, a koje karakteriše odsustvo oružja i istovetnost nakita kod žena i muškaraca.

Da su teritoriju Srbije, a i Stare Raške, od kraja 6. vijeka p.n.e. preplavili luksuzni predmeti rađeni u inostranim radionicama, potvrđuju predmeti iz, već pomenutog“Novopazarskog nalaza”. Grčki import predstavljaju skoro svi predmeti od zlata (mitre, pektorale, aplikacije, pojasevi, fibule); dve slikane, crnofiguralne vaze: olpe sa predstavom dva satira između kojih je Dionis i kiliks sa predstavom psa. Grčkom importu pripada i bronzano posuđe (bronzana hidrija, sud za pranje nogu, ojnohoe od bronze, cediljka, fijala)

 “Novopazarski nalaz” istraživači pripisuju Autarijatima, koji su jedno vreme predstavljali najmoćnije pleme na srednjem Balkanu. (“Novi Pazar na mapi istorijskih puteva, 2012”, Dragica Premović Aleksić)

Mada nije u potpunosti precizno, smatra se da se na mjestu današnje crkve smjenjivao paganski hram, ranohrišćanski hram i srednjevjekovna crkva. U unutrašnjosti crkve je pronađen jak temeljni zid kružnog oblika, a u sjeverozapadnom dijelu crkve rimski žrtvenih sa očuvanim natpisom: „Slavnim bogovima i boginjama ovog mjesta — Marko Viktorin Urcijan beneficiarij oduži se“.

Postojanje ovih artefekata daje mjesta nagađanjima da je na mestu crkve postojao rimski hram. Ostaci pronađeni na lokalitetu svjedoče da je crkva više puta razarana, a današnji oblik crkve najverovatnije vodi porijeklo iz 6. vijeka i predstavlja izraz ranohrišćanske, odnosno vizantijske arhitekture. Po načinu gradnje slična je crkvama sa prostora Primorja, Gruzije, Jermenije i Italije koje potiču od 7. do 9. vijeka.

Prema srpskoj historiografiji crkva je obnovljena za vrijeme raških župana iz perioda prije Stefana Nemanje, ali se kao Raška episkopija koja je obuhvatala čitavu Srbiju, prihvata da je to bilo tokom prvih godina vladavine Nemanjića, kada se vjeruje da je Stefan Nemanja krunisan i ponovo kršten po pravoslavnom obredu.

Ona je bila mjesto najznačajnijih događaja za tadašnju državu Rašku i pravoslavnu crkvu. Tokom 12. vijeka u njoj su održavani državni sabori. Historija je među najznačajnijima zabilježila i sabor iz 25, marta 1196. godine „Nemanjin sabor protiv bogumila“, kada je silom zabranjem bogumilski pokret jer se brzo širio i sticao pristalice i među vlastelom. Na državnim saborima u Petrovoj crkvi je prisustvovalo sveštenstvo i vlastela. Bilježi se i da nakon sticanja crkvene samostalnosti 1219. godine, prvi srpski arhiepiskop postaje Sava Nemanjić sa sjedištem u manastiru Žiča, a sjedište Raške episkopije ostaje u Petrovoj crkvi. Ova crkva je kasnije, poslije izgradnje Sopoćana, Đurđevih Stupova i Studenice izgubila važnost, ali je do 1455. godine, nakon dolaska Osmanlija bila u rangu mitropolije.

Freske u crkvi su iz najstarijeg perioda (10. vijek), očuvane su samo u fragmentima koje čine ornamenti i nekoliko ostataka scena Velikih praznika.

Do 1954. godine sve unutrašnje površine crkve su bile pokrivene malterom. Radovi iz 1956. godine su otkrili 114 kvadratnih fresaka koje hronološki svjedoče o živoj likovnoj aktivnosti, a utvrđeno je da crkva ima četiri sloja živopisa iz različitih perioda.h

Oltarski prostor živopisan je u 12. vijeku. Treći sloj fresaka vjerovatno je nastao krajem 13. vijeka. Jedine očuvane dijelove čine predstava Bogorodice, stojeće figure apostola i drugih svetitelja, arhijereja iz povorke svetih otaca u Služenju svete liturgije i dijelovi ktitorske kompozicije.

Postoje različita mišljenja o tome ko je bio ktitor ovog slikarstva (kralj Uroš I ili kralj Dragutin), s obzirom da je ktitorska kompozicija u velikoj mjeri oštećena i naslikani portreti ne mogu se sa sigurnošću identifikovati.

Kroz historijske izvore Petrova crkva se pominje i u 16. vijeku i tokom cijelog 17. vijeka u vrijeme velikog trgovačkog uspona obližnjeg Novog Pazara. Crkva je stradala tokom 1690. godine, a mitropolit raški, a kasnije patrijarh srpski Arsenije IV je obnavlja 1728. godine. Kroz čitav 18. vijek crkva je imala rang mitropolije, a nakon 1784. godine Raška eparhija je pripojena Prizrenskoj eparhiji. U trećoj deceniji 19. vijeka crkva je dograđivana i obnavljana. Nakon tog perioda, crkva je od strane turske uprave oduzeta i pretvorena u vojni magacin, tvrde srpski izvori.

Nakon Prvog balkanskog rata (1912) ponovo joj je vraćena njena prvobitna namjena. Restaurirana je poslije Drugog svjetskog rata.