Da li ste znali: “Enigma” u Novom Pazaru (VIDEO)

Da li ste znali koliko se podataka, informacija, dokumenata, eksponata i znanja čuva u bibliotekama, arhivima, muzejima i sličnim ustanovama? Kada prođete pored zgrada ovih kuća znanja, upitate li se šta sve tamo ima? Znače li vam šta sva ta znanja o historiji, kulturi, tradiciji? Želite li da čujete neku zanimljivost iz života i okruženja? Da li vam je svejedno ako vam neko kaže “Da li ste znali”!? Ako nije, gledajte emisiju “Da li ste znali?”

Većina nas je čula šta je enigma, ali manje je poznate da se jedna enigma nalazi i kod nas. Čuva se u Muzeju „Ras“ u Novom Pazaru i jedna je od prvih pametnih mašina te vrste. Ovaj model je jedinstven primjerak u zemlji.

Sjekira iz doba prahistorije, pronađena na obali Ibra, kod Rožaja i ova enigma, kao simboli civilizacije, ujedno su među najvažnijim eksponatima koji se čuvaju u historijskoj postavci muzeja  „Ras“, od njenog početka.

Historičar Nadžip Kočan je za prvu emisiju „Da li ste znali“ pojasnio historijat ove računarske mašine.

Ne zna se tačno i nemoguće je sa sigurnoćšu utvrditi kako je despela u Novi Pazar, ali se neki podaci pokazuju da je povlačenjem njemačkih divizija iz Grčke, tokom Drugog svjetskog rata, preko ovog područja ostala u ovom gradu i kasnije uvršetan kao muzejski eksponat.

Nema dostupnih podataka da je neko donio ili ostavio u muzej. Kada bi pitali “da li znate šta je enigma, KOčan navodi da je dosta naroda čulo za enigmu, međutam kada se uđe u suštinu i od vremene kada ona postoji, tek tada dobija historijsku vrijednost.

“Ova koja se nalazi u našem muzeju je jedna od najstarijh eksponata, odnosno jedan od prvih proizvoda te vrste enigme, takoreći preteče. Ako kažemo da se enigma počela proizvoditi dvadesetih godina prošloga vijeka, stručnjaci su na jednom sajmu u Novom sadu, čak, predočili da bi ova mogla da bude proizvedena 1905. godine, što znai da je ona, čak i preteča onih enigmi koje se kasnije proizvode, koje su bile u upotrebi od dvadesetih godina pa do kraka Drugog svjetskog rata”, pojasnio je Kočan.

– Mašina za slanje tajnih poruka

O Enigmi bi, prema riječima Kočana,  danas trebali da znamo da je njena svrha, da je onaj koji je i napravio imao tu namjeru, „slanje tajnih poruka“.

„Slanje šiftovanih poruka je glasba svrha ove enigme. Na samoj mašini nalazi se tastatura od 26 slova (znakova), dugmadi i svako prestavlja po jedno slovo. To su ulazna. Iznad se nalaze sijalice, izazna slova koja su šifrovana i nisu bila dostupna za onog ko nije bio upućen za samu šifru, odnosno za onog ko nije ima kod. To je bila suđtina i zato su je Njemci najviše proizvodili za svoje potrebe kako bi bila korišćena masovo tokom Drugog svjetskog rata. Posebno im je potrebna za vojsku, kao sredstvo veze, i proizveli su negdje oko dvjesto hiljada takvih primjeraka koji su bili u upotrebi“, predičio je Kočan.

Enigma je kao sredstvo komunkacije i mašina bila ispred svih drugih i Njemačka kao država uslovila je početak Drugog svjetskog rata. Presudni momenat je bio kada je otkrven način rada te mašine. Poljaci i Englezi su učestvovali u tome. To je jedan posebna segment i vrlo zanimljiv, slaže se Kočan.

„S obzirom da se radi o šifrovanim porukama bilo je, vjerovatno, zanimljivo svi ostalim zemljama. Međutim Poljaci su bili prvi koji su još 1932. godine uspjeli da otkriju jedan dio, takoreći, da dekodiraju. radili su na tom masovno. Prave rezultate Englezi postižu tek 1939. godine jer, pošto je Njemačka napala Poljsku, oni iz osvete one podatke koje su prikupili daju tajnoj britanskoj službi, oni to dalje prerađuju. Čuveni engleski matematičar Alan (Matison Tjuring) je uspio da dekodira, provali pravu šifru, što će njemačku vojsku kasnije mnogo da košta u presretanju poruka“, pojasnio je Kočan.

U to vrijeme „pametna  mašina“ i sredstvo za slanje tajnih poruka korićena je u vojne svrhe za vrijeem rata i na području Sandžaka, s obzirom da je i tokom Drugog svjetskog rata bio „raskrsnica“.

„Sigurno i sa ovih prostora je bilo tih poruka koje su se slale komadi njemačke vojske i svim obvještajnim službaa koje su trebale da sakupe te podatke. I sa ovog područje je bilo tih poruka“, uvjerljivo je predočio iskusni historičar u Novom Pazaru.

Pored ove u Novom Pazaru, nije poznato da u u Srbiji postoji slična ovakva, specifična i jedinstvena mašina i ovakvog tipa.

„Ima onih koji su se kasnije proizvodile z tridesetih, masovno su se proizvodile 1942. godine, za vrijeme rata, međutim, ovakvih, jerovatno sasvim malo. Kad posjetiocima ovako predočimo toliko ih zaintegrira da oko ove mašine ostave puno vremena, raspitujući se o načinu rada. Od kuda, kako, šta? Koliko je teška jer teži oko 13 kilograma. Postoji neka priča da je neki vojnik veze nosio, bila mu teška, i prilikom povlačenja je ostavio. Imamo raznih priča i sve to posjetioce zainteresuje, čuje puno informacija i tek tada sazna njen pravi značaj. Zbog toga je bilo važno da saznamo zbog čega se u Novom Pazaru čuva Enigma iz 1905. godine. To je eksponat koji bi svaki poželio da ima i da se sa njim pohvali“, zaključio ke Kočan.

Novopazarci i oni koji čuju riječ enigma na prvi mah pomisle da znaju o čemu je riječ, ali nakon stvarnog saznanja ne ostaju ravnodušni, iskazuju zadovoljstvo „zbog svoje enigme“.

„Zagonetak, nešto tako. Nisam znao za taj podatak, a eto muzej mi na par koraka. Drago mi je da imamo tako nešto“, kazao je Erdoan Jablaničanin i dodao da će odmah otići da je pogleda.

„Enigma, znam. Zagonetka“, kaže jedna gospođa. Također to kaže jedan prolaznik i gost u ovom gradu, ali na kraju priznaje da je „znao šta je enigma“ ali da nije znao da se jedan primjerak i jedintven u Srbiji čuva baš u gradskom muzeju „Ras“ u Novom Pazaru.

„Nisam znao da se enigma čuva u našem muzeju. Znam da je služila za slanje šifrovanih podataka“, kazao je Rešad Ćosović.

Ovaj primjerak enigme kod nas je jedan od prvih primjeraka proizveden početka 20. vijeka, kako smo čuli, još 1905. godine. Pored vojske, zbog pouzdanosti, korišćena je i u diplomatiji. Radila je na principu Morzeove azbuke i rotora i istovremeno je mogla da izvede osam operacija.

Nadamo se da, sada i vi možete nekoga da pitate da li ste znali šta je enigma? Vidimo se u narednoj emisiji Da li ste znali.