Sandžački Bošnjaci (ni)su dobili razlog da preispitaju svoj položaj i status u Srbiji

Piše: Medin Halilović

Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji u ovogodišnjoj analizi “Bošnjaci Sandžaka između ekstremizma i borbe za poštovanje ljudskih i manjinskih prava”, predočava da sandžački Bošnjaci, ukoliko im centralne vlasti u Srbiji ne osiguraju osjećaj ravnoravnosti u Srbiji, bez obzira na otvorenu podrški SDP-a i SPP-a,  mogu se ponovo okrenuti drugim politikama za rješavanje svog statusa. Rezultati lokalnih izbora u Tutinu i Sjenici, ali i onih ranije održanih u Novom Pazaru i drugim opštinama, pokazuju da je predizborna “državna priča o kapitalnim infrastrukturnim projektima”, obećano asfaltiranje puteva i izgradnju bolnica, škola, čak i aerodroma, već potrošena.

U tom izvještaju kao “važno” se konstatira da u Sandžaku nije došlo do radikalizacije politićke sfere uprkos veoma negativnim historijskim iskustvima sandžačkih Bošnjaka s većinskom zajednicom, Srbima, kao i to, da se društvo u Srbiji nije suočilo sa zločinima, da se kreće u pravcu glorifikacije ratnih zločinaca i ponovne popularizacije eksluzivistićke ideologije velikosrpstva.

Tačnije, kako se podvlači, vodeće sandžačke političke partije (Srbija) pokušavaju da nađu modele saradnje s vlastima i da ostvare svoja prava u Srbiji. Za to je najjasniji primjer SDP i SPP koje podržavaju vladajuću koaliciju i “nastoje da budu konsktruktivni i dražavotvorni činioci”.

Taze izborni rezultat iz Tutina demantuje ocjenu iz izvještaja (pripreman prije izbora) da “s druge strane, SDA Sandžaka, stranka koja istrajava na idejama autonomije i nerijetko, kako se navodi, poteže za veoma teškim kvalifikacijama, jeste u stalnom opadanju, što takođe govori o raspoloženju među sandžačkim Bošnjacima”.

“Medutim, postavlja se pitanje da li će politika koju vodi vladajuća, populistička Srpska napredna stranka (SNS) opravdati pruženu ruku sandžačkih Bošnjaka i osigurati im osećaj da su ravnopravni građani Srbije. Ako do toga ne dođe sandžaćki Bošnjaci će ponovo imati legitimne razloge za okretanje ka drugačijim politikama i modelima za rješavanje svog statusa i položaja u Srbiji”, konstatuje Helsinški odbor u svom posljednjem izvještaju o Sandžaku.

– Sandžak bez krajnje desnih ideja

Zaključuje se da je problematizovanje nasilnog ekstremizma u Sandžaku značajno preuveličano, posebno ako se sagledava u komparativnoj perspektivi.

“Nakon analiziranog stanja u Sandźaku može se zakljućiti da krajnje desnih ideja nema u ovom regionu i da najznačajnije političke partije, ali i društveni akteri, ne baštine ideje esktremnih, eksluzivističkih i agresivnih nacionalističkih, ksenofobnih i rasističkih ideja. Naravno, to ne znači da u Sandžaku ne postoje politicke partije i organizacije koje se vode etnonacionalnim politikama”, stoji u zaključku i dodaje, da, uprkos problematičnim stavovima, kako se ukazuje SDA se ne može okarakterisati kao krajnje desna stranka niti kao ona koja na bilo koji način poziva na nasilje.

“Glavni razlog za insistiranje na navodnom ekstremizmu u Sandžaku jeste to śto je ova regija prije dominantno muslimanska, zbog čega se u atmosferi globalne sekuritizacije muslimana i sagledavanja islama kao bezbijednosne pretnje, ali i rastuće islamofobije i jačanja desnih, konzervativnih, snaga na Zapadu, Sandžak po automatizmu stavlja u fokus istraživanja esktremističkih i radikalnih pojava, s prenebregavanjem historijskog naslijeđa, speicifčnosti regionalnih okolnosti i složenih savremenih politićkodruštvenih kretanja u Srbiji.”

Pojašnjava se da je navedeni trend je posebno problernatičan, jer navedenu globalnu islamofobičnu atmsoferu veoma vešto koriste srpski nacionalisti u daljoj ostrakizaciji muslimana u regionii.

“Etničke grupe islamske vjeroispovesti na prostoru biviše Jugoslavije, prije svega Bošnjaci i Albanci, a samim time i Bošnjaci, muslimani, Sandžaka su u više navrata tokom poslednjih 15 godina bili žrtve etnonacionalističkih ideologija, prisutnih u ovom regionu. U prošlosti, kada je i dolazilo do ekstremnih pojava u Sandžaku, najznačajnije političke partije, Islamska zajednica, nevladine organizacije, javno mnjenje — jednom rječju, društvo u cjelini, pokazalo je bezuslovan nivo saradnje i spremnost da se odlučno bori, kako bi se usjpešno prevenirali i u budućnosti neutralisali takvi fenomeni”, ocjenjuje Helsinški odbor u svom izvještaju.

Podvači i da će poseban izazov na tom polju biti činjenica da su državni organi, bezbjednosne institucije i vladajuča politička elita zapravo pokrovitelji krajnje desnih ekstremnih grupa i organizacija, dok su dijelovi intelektualne elite u Srbiji nerijetko oni koji pružaju, ne samo podršku već i ideolośku osnovu ekstremističkim, eksluzivističkim i agresivnim svetonazorima.

Zaključak je i da je Bošnjacima Sandžaka znatno potrebnija pomoć u borbi za zaštitu njihovih ljudskih i manjinskih prava, a ne projekti koji će doprinijeti njihovoj daljoj stigmatizaciji i sekuritizaciji.