Harun Hadžić – decenije borbe i stradanja za očuvanje bošnjačkog identiteta

Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista

Pisati o profesoru, intelektualcu, književniku i borcu Harunu Hadžiću kroz prizmu njegove lične borbe ali i žrtve koju je dao u borbi za očuvanje identiteta, kulture i jezika Bošnjaka predstavlja posebnu obavezu ali i čast. Sve decenije njegovih borbi i intelektualnih pregnuća na prostoru Sandžaka svrstavaju ga u jednu od najznačajnih ličnosti savremene istorije. Od progona, stradanja, zindana, montiranih političkih i sudskih procesa do takozvanih rehabilitacija pod plaštom mnogih teških noći koje su ostavile trajne ožiljke na njega. Hvaljen i osporavan neumorni intelektualac koji je sve svoje bitke vodio samo snagom činjenica koje su bile jedini argument i mač u njegovim rukama. Pripada onim rijetkima koji su hrabro ustali protiv bunta, neprave i progona svih Bošnjaka.

Dok razmišljam o Harunu Hadžiću o njegovom doprinosu i decenijama borbe ali i o zaboravu našeg društva koje mu nikada nije odalo počast koju zaista zaslužuje uz njega bi najbolje išao citat velikana Meše Selimovića koji je jednom lijepo zaspisao u romanu Derviš i smrt: “Opet sam sam. Možda je i najbolje tako, ne očekuješ pomoć i ne bojiš se izdaje. Sam. Učinit ću sve što mogu, ne uzdajući se u podršku koje nema, i onda je moje sve što postignem, i zlo i dobro.”

-Ulazak u svijet politike i formiranje SDA Crne Gore

Početak devedestih donijeće zlokobne podjele, mržnju, razaranja, rat i genocid koji će se desiti u Bosni i ostaviti trajne posljedice na Bošnjake na prostoru Zapadnog Balkana, krv, stradanja, žrtve i suze. U toj politici srpskih nacionalističko-šovinističkih elemanata i njihovih sluga Crnoj Gori, Harun Hadžić se odlučuje da sačuva jedinstvo Bošnjaka na prostorima Sandžaka i šire. Uvidjevši opasnost po Bošnjake ali i druge muslimane na području Sandžaka, Harun Hadžić je 7. septembra 1990. godine, pokrenuo  je osnivačku skupštinu Stranke demokratske akcije Crne Gore u Rožajama. Taj datum biće ispisan zlatnim slovima jer je osnivanjem SDA pokrenut sveopšti nacionalni, kulturološki, identitetski procesi u očuvanju Bošnjaka. Naredne godine donijeće brojne bolne i krvave stranice istorije u kojima će mnogi Bošnjaci postradati na sada već bivnšim EX-YU prostorima. Osnivanjem SDA, Crne Gore Bošnjaci će po prvi put postati značajan i dragocjen politički konstituent u parlamentu Crne Gore. Na prvim višestranačkim izborima u Crnoj Gori, koji su održani krajem 1990. godine, SDA je nastupila u okviru koalicije manjinskih stranaka koja je osvojila ukupno 30,760 glasova (10.47%), odnosno 12 poslaničkih mandata, od čega je SDA prema koalicionm sporazumu dobila 9 mandata. To je ujedno bio i najbolji razultat ove stranke. U parlament Crne Gore, tada, na prvim višestranačkim izborima, izabrali su 9 svojih narodnih poslanika: Haruna Hadžića, Rasima Šahmana, Avda Fetahovića, Ćazima Lukača, dr-a Sefera Međedovića, Rifata Veskovića, Rasima Gorčevića, Zaima Čindraka, Ahmeta Karahmetovića. Pored toga u lokaklnim opštinama na sjeveru Crne Gore u Rožajama, Plavu, Bijelom Polju, Pljevljima, Beranama postali su relevantni i ozbiljni činioci vlasti. Bošnjaci ali i svi drugi muslimani su kroz djelovanje SDA uspjeli da se bore i zaštite svoje vlastite intrese.

-Godine progona i nekažnjenih zločina

Ratna mašinerija zla velikosrpskih nacionalista kao i politički vrh umiruće Jugoslavije ali i politički vrh Crne Gore nisu blagonaklono gledali na formiranje SDA ne samo u Bosni i Sandžaku već i u Crnoj Gori. Počele su godine progona, hapšenja, iseljavanja, stradanja, genocid, kidnapovanja,  montiranih sudskih procesa prema svim istaknutim bošnjačkim intelektualcima koji su činili SDA, Crne Gore. Cilj je bio samo jedan slomiti Haruna Hadžića ali i sve druge intelektulalce koji su se borili za narodno-bošnjačko jedinstvo integritet i identitet. Politički vrh Crne Gore nije prezao od bilo koga vida represije nad Bošnjacima važno je bilo pokazati ,,snagu države” lojalnost ,,bratskoj Srbiji”u lovu na bošnjačke intelektualce u kodnoj operaciji sramnog imena ,,LIM.”U jeku agresije i genocida na Republiku Bosnu i Hercegovinu 25. januara 1994. godine, masovnim hapšenjem članova i simpatizera Stranke demokratske akcije (SDA) u spektakularnoj policijskoj akciji. Savezna Republika Jugoslavija (SRJ), prema istraživanjima eksperata za ratne zločine, započinje genocid nad Bošnjacima Sandžaka. Crnogorska policija, u akciji, krajem januara i početkom februara 1994. godine uhapsila je kompletno rukovodstvo Stranke demokratske akcije za Crnu Goru i više njenih članova. Hapšenje su objavili pripadnici Specijalne jedinice MUP-a Crne Gore, pod komandom Vasa Baošića.

Služba državne bezbjednosti Crne Gore saopštila je ,,da su optuženi htjeli putem oružane sile da naprave Nezavisnu državu Sandžak”. U policijskom saopštenju od 31. januara 1994. godine, navedeno je i ovo: ,,SDB Crne Gore, u neposrednoj saradnji sa resorom Državne bezbjednosti Srbije, otkrio je da su ti ljudi, inače članovi Stranke demokratske akcije, organizovali vojne i paravojne oružane formacije kako bi stvorili preduslove za teritorijalno otcjepljenje, nasilnim putem i upotrebom oružane sile, dijela teritorije Crne Gore”.

Nastaje vrijeme progona, hapšenja i stradanja za sve članove SDA, Crne Gore. Tadašnji Viši tužilac Milan Radović pred Višim sudom u Bijelom Polju 27. jula 1994. godine podigao optužnicu protiv Rasima Šahmana, Erdžana Fetahovića, Omera Omerovića, Mevludina Kasumovića, Rifata Veskovića, Haruna Hadžića, Hakije Muratovića, Isata Skenderovića, Umera Hadžića, Šefketa Brkovića, Avda Ciguljina, Rizaha Burnazovića, Sabaheta Spahića, Ibrahima Čikića, Esada Omerovića, Huseina Smakića, Dževada Begovića, Seada Bibuljice, Seada Pućurice, Senada Pućurice i Šefćeta Bošnjaka, stavljajući nam na teret da smo: “… od aprila 1991. godine do januara 1994. „u Rožajama, Bijelom Polju, Pljevljima i drugim mjestima uz upotrebu sile i protivustavnim putem, planirali da od dijela teritorije Savezne Republike Jugoslavije stvarimo samostalnu državu „Sandžak”, koju bi sačinjavala područja opština: Plav, Rožaje, Berane, Andrijevica, Bijelo Polje, Pljevlja, Novi Pazar, Sjenica, Tutin, Prijepolje, Nova Varoš i Priboj, pripremali izvršenje krivičnog djela, ugrožavanje teritorijalne cjeline.Svi oni su uhapšeni pod optužbom da su “planirali da sa upotrebom sile i protivustavnim putem, od dijela SR Jugoslavije stvore samostalnu državu “Sandžak”. Advokati Ranko Vukotić, Vladan Đuranović, Velija Murić i Adil Nasufović obavili su 1. marta prve razgovore sa pritvorenim. O tome su sačinili i službenu zabilješku,

“Svi okrivljeni izjavili su da su do privođenja istražnom sudiji bili podvrgnuti fizičkoj i psihičkoj torturi, batinanju, elektrošokovima, prijetnjama smrću njima i njihovoj porodici, vrijeđanju na nacionalnoj osnovi, višednevnoj zabrani sna, uskraćivanju vode, teškom poniženju. Tokom odvoženja, a dijelom i tokom batinanja, na glavi im se nalazila kapuljača, a preko kapuljače, crni povez. Od strane ljekarske komisije pregledani su tek nakon 12 dana od dana lišavanja slobode”, piše na početku tog izvještaja.

Harun Hadžić je zajedno sa drugim intelektualcima koji su pripadali SDA, a koji su osuđeni  na 87 godina zatvora, od kojih su  odležali 28 godina. Poslije dvoipogodišnjeg robijanja, u decembru 2005. godine, okrivljene je abolirao tadašnji predsjednik Crne Gore Momir Bulatović. No rane nikada neće zarasti njihovi progonioci nikada nisu odgovarali za ovaj zločin pred državom i sudovima Crne Gore.

Harun Hadžić je bio i ostao luča sopstvenog bošnjačkog naroda budeći ga u najgorim i najtežim vremenima koja su nosila brojne izazove. Hadžić  u svojoj  knjizi ,,Sjećanje na Karamonte -pjesme iz zindana” štampanoj 2020. godine objavljuje 48 svojih pjesama, koje su većinom nastale za vrijeme njegovih zatvorskih dana 1994. i 1995. godine. Bertold Breht njemački pisac jednom je zapisao: ,,Neće se govoriti: vremena su bila mračna, nego: zašto su njihovi pjesnici ćutali.” Harunov društveno-politički angažman, vitalnost, jaka erudicija i snaga intelekta nisu mu dozvolili nikada da poklekne pred svim onim što ga je lomilo. On je jednostavno ostao istrajan jakog i nesalomljivog duha neporaženi borac i vođa zlatne elite Bošnjaka od kojih su neki prešli na drugu obaluu vječnosti. Dok je on zajedno sa svojim preostalim saborcima ostao da svjedoči o svireposti koju su proživjeli. U tokovima historije Bošnjaka često su se dešavali prekidi, koji su ideološki bili usmjeravani i dovodili bošnjačku inteligenciju do zabluda i stranputica i koje su nerijetko bile tragičične i drastične. U tim savremenim tokovima često jednostrane istorijeovako značajni bošnjački intelektualci su ukazivali na te zablude, trpeći velike posljedice i lične i naučne. Ne smije se dozvoliti da se Harun Hadžić potisne ni iz savremene historije Crne Gore ni iz aktuelnog trenutka jer on pripada eliti svoga etosa i etnosa. Jer Bošnjaci su u tim teškim vremenim zahvaljujući Harunu Hadžiću ali i drugim bošnjačkim intelektualcima ostali svoji na svome.

Put Haruna Hadžića je i put žrtve koju je hrabro prihvatio vjerujući u ideale koji ga i danas prate. Harun Hadžić je intelektualac ispred svoga vremena, jedan od najuticajnih živih kritičara i mislilaca, koji je kroz svoju višedecenijsku borbu dosljedno i jasno iznosi svoje stavove pozivajući Bošnjake, na aktivno intelektualno djelovanje i suočavanje s izazovima aktuelnog trenutka nudeći hrabra i jasna rješenja na principima pravde i jednakosti, boreći se protiv svakog vida diskrimancije i rasizma prema njima. Hadžić kao intelektualac, igra značajnuulogu u održavanju dobro razvijenih demokratskih sistema, u postkonfliktnim društvima, kakvo je i crnogorsko.On nije samo kritičar on čini i saosjećajnog pojedinca koji je prošao sva stradanja totalitarnog režima. Hadžićje nesumnjivo ličnost izuzetnog intelektualnog potencijala i naboja. Nesumnjivo da je Harun Hadžić živi primjer  onoga što se i danas smatra idealom intelektualca – čovjeka čiji su govori i djela potpuno autonomni, koji se bori za ono u šta vjeruje, koji odvaja borbu za opšti od svog ličnog interesa, žrtvujući pritom sebe a negova žrtva je imala više nego visoku cijenu.Najveća pažnju sam posvetio razumijevanju njegove individualnosti rekonstrukciji njegovog idejnog, mentalnog i u najširem smislu, identitetskog sklopa i stava u onoj mjeri potrebnoj da bi se razumjela njegova kompleksna ali i snažna ličnost.

I dok završavam  esej o Harunu Hadžiću prolaze mi kroz glavu misli bošnjačkog ideologa i intelektualca Adil-beg Zulfikarpašić (1921-2008) koji je u jednom svom eseju zapisao: ,,Vremena i situacija u kojoj se nalazimo nalažu nam da jedni drugima oprostimo, da se izdignemo iznad uvreda i zlodjela, ako ih je bilo, i da prevaziđemo sve strašne stvari koje su nam se desile, jer je to jedini način da uspijemo.” Harun Hadžić je bio i ostao lider je jednog teškog vremena i perioda istorije Crne Gore, pokazujući svima nama da intelektualci njegovog renomea i kova su nastali samo sa jednim ciljem da vjeruju i da brane svoj nacionalni bastion, onako kako to najbolje umiju i znaju. No taj teški ali nadasve časniživotni put Haruna Hadžića bilo je jedno jedno iznad svega uzbudljivo životno i intelektualno putovanje koje i dan danas traje. Put borbe i sazrijevanja u najširem smislu te riječi. Meni, kao čovjeku  otkrio je jedan nevjerojatan intelektualni pejzaž, pokazavši svima da je istrajao na teškim putevima svog života definišući jasno i precizno kako bi morao izgledati unutrašnjijedinstveni svijet svakog istinskog mislioca i intelektualca. On je čovjek čiji se um nalazi na vječitoj paradigmi naših razrušenih svjetova i brojnih nacionalističkih pobuda.On plijeni kao osoba, ima rijetku sposobnost da razumije ljude koji potiču iz veoma različitih okruženja, društveno-istorijskih slojeva da ih podstiče da dosegnu i pređu granice svojih sposobnosti i da im nesebično pomaže. Raspolažejakim istorijskim znanjem.U svim teškim i lomnim godinama imao je dar da u najsloženijim situacijama ostane miran i da riješi probleme na optimalan način.  Njegov jak karakter velika psihičku snaga, pomogle su mu da se odupre svakom zlu i stradanju.Hadžić je insan izuzetne inteligencije i istinski lider slobodne misli i intelekta. Harunse naučno izgrađivao bez podrške uticajnih i moćnih lidera politike. Titule i zvanja je sticao znanjem i odricanjem od mnogo čega.  Svaki njegov autorski tekst, stih, diskusija i  polemika pokazuje njegovu naučnu potkovanost. Odlikuje ga je skoro do kulta i perfekcionizma razvijena naučna svijest i savjest i akademsko poštenje koje je decenijama izgrađivao.  Nikada nije svojatao tuđe ideje, misli ni djela. Jaki insani stvaraju jake uspomene i jaka djela. Tužno je da su ga zaboravili njegovi Bošnjaci, za koje se svim srcem borio i stradao. Crnogorski državni i politički vrh se nikada nije izvinuo za torturu i progone koje je doživio. Volio bih iskreno da makar Bošnjačko vijeće Crne Gore, mu se oduži na način koji je zaslužio a da mu se država Crna Gora izvini i iskreno pokaje za torturu počinjenu nad njim. Završiću esej o Harunu Hdžiću riječima Nelsona Mandele revolucionara i političkog vođe koji je doživio brojne progone i godine zatvora: ,, Shvatio sam da hrabrost nije odsustvo straha, već pobjeda nad njim. Hrabar čovjek nije onaj ko ne osjeća strah, već onaj ko ga pobijedi.”

Iz bogate biografije Haruna Hadžića sam izdvojio:

Rođen 01.03. (27.01.) 1954. godine, u Balotićima, Rožaje. Osnovnu školu završio u Mojstiru – opština Tutin, i Rožajama. Srednju, Gazi Husref – begovu medresu, u Sarajevu 1974. godine. Pravni fakultet u Sarajevu 1979.godine. Do1991.godine radio u Pravnoj službi RO ,,Gornji Ibar” u Rožajama. Od 07. septembra 1990. do 23.marta 1998. obavljao funkciju Predsjednika političke stranke SDA Crne Gore, koja je na prvim višestranačkim izborima 1990.godine, osvojila 9 poslanički mandata u Parlamentu Crne Gore, od kojih je jedan bio i Harun Hadžić. U 1991. godini, kao jedan od njegovih osnivača, bio prvi predsjednik Sandžačkog odbora za zaštitu ljudskih prava i sloboda u Novom Pazaru, gdje muje suđeno pred Opštinskim sudom zbog objavljivanja brošure o kršenju ljudskih prava. Oslobođen optužbe. U junu 1991. u Briselu, kao predsjednik SDA predstavljao interese bošnjačkog naroda na tripartitnim razgovorima sa Vladom CrneGore i komisijom Evropske zajednice na čelu sa njemačkim ambasadorom Gerdom Arensom. U avgustu 1991. u okviru delegacije MNVS-a, učestvovao na Londonskoj konferenciji o bivšoj Jugoslaviji. U septembru 1991. u Ženevi, takođe uokviru delegacije MNVS-a, učestvovao u razgovorima u okviru grupe za manjinepri Konferenciji o bivšoj Jugoslaviji. Od 1992. do polovine 2002. potpredsjednikje MNVS-a, odnosno BNVS-a (Bošnjačkog nacionalnog vijeća Sandžaka). U novembru 1993. sa delegacijom MNVS učestvovao na pripremnom zasijedanjuGeneralne skupštine UN u Njujorku, gdje su iznijeli probleme statusa Sandžaka ibošnjačkog naroda. Na montiranom političkom suđenju u Bijelom Polju, nakonkampanje hapšenja aktivista SDA u januaru 1994. osuđen na sedam godina zatvora, od čega je u zatvoru proveo 23 mjeseca (od toga u samici sedamnaest mjeseci).

Nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, odlukomPredsjednika Crne Gore aboliran i pušten iz zatvora. U 1991. i 1992. obavljaodužnost direktora Opštinskog fonda za kulturu i fizičku kulturu i funkciju Savjetnika Predsjednika Opštine Rožaje za pravna pitanja. Po izlasku iz zatvora, takođena listi SDA i kao njen predsjednik, na opštim izborima održanim u septembru1996. godine, ponovo izabran za poslanika u Parlamentu Crne Gore i za poslanikau Vijeću građana Skupštine SRJ. Na osnivačkoj skupštini nove političke stranke Internacionalne demokratske unije – IDU, 23. marta 1998. izabran za njenog predsjednika, na čijem čelu je bio do kraja 2003. Na lokalnim izborima 2002. na listi koalicije bošnjačkih stranaka, izabran za odbornika u SO Rožaje, gdje je u oktorbru iste godine podnio ostavku, napustio politiku i angažovao se na Internacionalnom univerzitetu u Novom Pazaru, na poslovima Generalnog sekretara. Na ovom Univerzitetu je školske 2003/2004 upisao magistarske studije, a polovinom maja 2007. odbranio magistarsku tezu pod naslovom: ,,Savremeni evropski koncept zaštite manjinskih prava”. Dana 16.10.2009. na istom Univerzitetu odbranio doktorsku disertaciju pod naslovom: “Međunarodno-pravnisubjektivitet autohtonih naroda”, a 13.02.2010.godine izabran je u zvanje docentaza užu naučnu oblast – Međunarodno pravo. Na ovom Univerzitetu i danas obavlja poslove nastavnika u zvanju vanrednog profesora također na grupi predmeta iz uže naučne oblasti – Međunarodno pravo. Do sada je objavio više radova iz oblasti ljudskih i manjinskih prava, kao i više eseja, članaka, polemika, intervjua i značajnih autorskih knjiga. Oženjen je. Otac je dvije kćerke i tri sina.